Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

More documents

Recommendations

Info

158 komt morgen denk ik, klaar’. Op 21 Juli deelt hij mee uit pension Rustoord te Putten op de Veluwe: ‘De Prospectus is nog niet gereed ... de vrouw werkt niet zoo heel gauw! ’ Kort daarna moet het voltooid geweest zijn, want op 23 Augustus lezen we: ‘Zend ook proef van dat prospectus, hoor, want ik moet het beslist nazien’. De tekst van het prospectus leek voorgoed verloren te zijn, maar kon in het Letterkundig Museum gelukkig gereconstrueerd worden. Een stuk ervan is namelijk bewaard, en in een recensie van De Berg van Licht wordt het overige gedeelte geciteerd. De volledige tekst is nooit herdrukt, en daarom mag deze hier in zijn totaliteit volgen. Couperus schrijft: ‘De roman van Heliogabalus, Helegabalus, Elagabalus (alle die namen hebben recht van bestaan) speelde mij reeds tien jaren lang door den geest. Van af het eerste oogenblik, dat ik de ruines van Rome zag. De keizerstijd van de 2de en 3de eeuw na Chr. is zoo mooi te evoqueeren tusschen die ruïnes. ledere tourist die Forum en Palatijn heeft gezien met eenige aandacht, zal het décor van de scène der aanbidding van ’s keizers beeltenis (einde Eerste Deel) zich goed kunnen voorstellen ... Tusschen de keizers heeft mij het meest altijd getroffen de figuur van het mooie zonnepriestertje, dat tot keizer werd uitgeroepen, omdat het Leger verliefd op hem was en omdat hij zoo mooi kon dansen. Het was een antieke ziel, zoowel van één persoon, als van een geheele Menigte, die ik me moest denken. Dat scheen mij heel interessant. Maar ik dacht telkens, gedurende al die jaren: ik ben geen érudit, een ‘historische’ roman te schrijven is niets voor mij ... Toch liet de idee mij niet los, kwam telkens weer terug ... Ook dacht ik: het boek is niet een boek voor een Hollandsen publiek ... En ik schreef het niet ... Toen las ik L’Agonie van Jean Lombard (dezelfde periode). Gedurende die lectuur dacht ik: Nu schrijf ik zeker mijn boek niet: het is al geschreven en mooier dan ik het doen kan ... Maar na de lektuur dacht ik: neen; Lombard geeft den roman van Rome in dien tijd, en niet den roman van het keizertje; niet de ziel van het priestertje, dat zoo mooi dansen kon. En zoo ben ik er toe gekomen het boek te schrijven, en die ziel te geven, zoo goed ik kon. Bronnen waren Herodianus en Lampridius; voornamelijk Herodianus geeft een kort verhaal: Lampridius heel veel détails. Beiden keuren af, kritizeeren, veroordelen, zonder eenige zielkundige analyse. Maar de détails van Lampridius (vermoedelijk vele waar) zijn interessant en de ‘ziel’ schuilt er achter. Ik vind achter de droge opsomming van allerlei trekjes de ziel van het jonge priestertje; Aziatisch (geen Romeinsche ziel) (hij was ook geen Romein); heel vroom (aan de zon), bijna dweepziek, ingewijd in de Mysteriën der Magiërs en de geheime wetenschappen der kabbala; een vrouwelijke ziel in een bizonder schoonen mannelijken vorm, zoo dat de Magiërs in hem zagen de illusie van de weer op aarde ge incarneerde Man-Vrouw; zoo bekoorlijk en innemend in al zijn uitingen, dat een geheel Volk, een geheel Leger van ruwe soldaten hem aanbad; gemaal in zijn danskunst, in het spreken van talen (zoodra hij Keizer was, oefende hij zijn Latijn en sprak het dadelijk zuiver); zoowel vroom in zijn godsdienst, als dol vroolijk van kinderlijke jeugd ... Nog tal van schakeeringen meer, die telkens een nieuw facet laten vonkelen ... Het lachte mij toe, dat alles te geven, vooral omdat ik de eerste zou zijn, die Helegabalus zoo opvatte. Niemand die over hem schreef, of hij heeft hem gelasterd, zelfs Lombard. Het jongetje was een bedorven Kind en zeker hysterisch in zijn man-vrouwelijkheid maar hij was niet enkel ‘liederlijk’ en meer niet. Hij was geniaal, en artiest in alles wat hij deed. Hij is de laatste weerschijn van de Antieke Schoonheid en de Antieke
(Egyptisch-Chaldeeuwsche) Wijsheid. Wie zegt ons, dat de quintessens van zijn godsdienst niet zuiverder is dan die van tiet Christendom? De Zwarte Steen is symbool (voor het volk) van de Zon, die zelve symbool is (voor den priester) van het Licht, (dat weer symbool is, voor de Magiërs en Ingewijden, van den onuitsprekelijken God). Er schuilt een diepe mystische Wetenschap achter dat alles, en vermoedelijk hebben onze latere Christelijke Eeuwen heel veel verloren, vergeten, verwaarloosd, van wat de ‘heidenen’ reeds zuiver, niet ‘geloofden’, maar ‘wisten’. Onze modernste wetenschappen, ze waren den Magiërs bekend. Helegabalus (de jonge keizer genoemd naar den God) was opgevoed in die mystische kennis. Wat wij alleen als liederlijk’ en ‘immoreel’ beschouwen, was in den Zonnedienst even natuurlijk, gewoon en lofrijk, als op dit oogenblik, voor de Roomsch-Katholiek, het opdragen van de Mis... Dit alles is geen idealizatie van mijn hoofdpersoon; het is alleen zielkundige eerlijkheid, die recht laat wedervaren ... Mijn boek is een boek voor enkelen zonder vooroordelen van godsdienst en vooropgestelde moraal. Zij, die vooroordelen hebben, doen ‘beter het niet te lezen, want ze zullen ge-ergerd worden; en waarom een roman te lezen, als het boek geen genoegen geeft, artistiek of psychologisch genoegen? ’ ... Aldus Couperus. Nimmer en nergens heeft hij zich zo duictelijk uitgelaten over het ontstaan, de bedoelingen en de bronnen van een zijner werkstukken als in dit geval. De tekst klinkt nauwelijks als een verontschuldiging voor een boek dat velen als onzedelijk zouden ervaren. Het is veeleer een beginselverklaring. Zo ergens, dan blijkt uit deze tirade hoe grondig Couperus kennis heeft genomen van Von Römers Die Androgynische Idee. Maar er is meer. Het mag waar zijn, dat Couperus al tien jaar met het plan rondliep deze roman 159 te schrijven (de correspondentie met Veen laat dat overigens nergens blijken). Het neemt niet weg, dat juist na de eeuwwisseling publicaties verschenen, die dat sluimerende idee een vurige Doornroosjeskus hebben gegeven waardoor zij ongewoon vitaal haar antieke luchtsprong maakte. In 1901 verscheen in Hirschfelds’s tijdschrift een uitvoerige studie over Elagabal van de hand van Ludwig von Scheffler. Voorts is er dan Lombard’s roman. Alles tezamen mogen we stellen, dat Couperus, die er als mens bovendien innerlijk toe gerijpt was, de roman als het ware heeft móeten schrijven. Het materiaal lag voor het grijpen. Hoe heeft het Hollandse publiek, waar hij het over heeft, er op gereageerd? Niet erg enthousiast, en hij heeft dat voorzien. Op 5 Mei 1904 schreef hij aan Veen: ‘Mijn groote idee voor het volgende jaar is Heliogabalus (ik ben erg verdiept in Romeinsche Historie); en deze roman wil ik niet in Groot-Nederland zetten, want wij moeten een beetje rekening li ouden met onze ‘fatsoenlijke’ lezers. Je krijgt dus de primeur: ik zal het niet te erg maken en denken aan mijn Hollandsch publiek’. In een brief uit Rome, van 28 Januari 1905, lezen ‘Ik blijf hier een groote 14 dagen om studie te maken. De historische roman is De Berg van Licht (Helegabalus); natuurlijk schrijf ik in Holl: maar ik hoop hem in het Eng. en Fransen vertaald te krijgen, en dit te geven als oorspr. werk. Wilt ge een maand daarna de roman in het Holl: hebben, goed, maar ik treed absoluut niet in zoogenaamde verminderde prijzen. Mocht ge het boek rekenen onder de minder verkoopbare, ik voor mij, heb geen oordeel, of het verkoopbaar is of niet. De smaak van het publiek blijft mij een beminnelijk raadsel. Het wordt een boek, ik zoû zeggen: genre Quo Vadis. Ik geef het niet aan Gr. Nederl., want daar zijn de zeden van Helegabalus niet geschikt voor. Ik zal er zeker nog wel dit jaar
Page 2 and 3: 142 Een verworpen fragment van Dèr
Page 4 and 5: 144 te wekken dan te bevredigen en
Page 6 and 7: 146 Haar Hektor sprak met zijn Andr
Page 8 and 9: 148 Dèr Mouw de passage bij Homero
Page 10 and 11: 150 4 en 9-10 van resp. november '7
Page 12 and 13: 152 eens komt de dag, waarop het he
Page 14 and 15: 154 COUPERUS ALS SURPRISE F. L. Bas
Page 16 and 17: 156 de. Veel van Couperus’ schets
Page 20 and 21: 160 aan schrijven’. - De grote 14
Page 22 and 23: 162 Couperus ’ Komedianten’ en
Page 24 and 25: 164 tio Oratoria 5 ; dat de dichter
Page 26 and 27: 166 was. Couperus introduceert Cris
Page 28 and 29: 168 Romeinse theater niet heel aann
Page 30 and 31: 170 Petronius bij Couperus J.B.W. P
Page 32 and 33: 172 Couperus’ mooiste antieke ver
Page 34 and 35: 174 beden Gito. Nog enige opvarende
Page 36 and 37: 176 gebrachte verplaatsing van de v
Page 38 and 39: 178 het celeuma in. Zo zijn in Coup
Page 40 and 41: 180 De antieke mythische verbeeldin
Page 42 and 43: 182 Uit het voorgaande blijkt voldo
Page 44 and 45: 184 in Vandaag van de oudere over d
Page 46 and 47: 186 Het spreekt vanzelf dat, wie he
Page 48 and 49: 188 stukken. Het interludisch Voorw
Page 50 and 51: 190 Wat de conclusie van de eigen N
Page 52 and 53: 192 De Herder Apolloon, een onontde
Page 54 and 55: 194 4 Maar: ‘Leto! ’. zegt hij,
Page 56 and 57: 196 Structureel gezien valt direct
Page 58 and 59: 198 8 V.W., III. Beginselen der Che
Page 60 and 61: 200 Korinthe om op kracht te komen.
Page 62 and 63: 202 stuiven ‘roepende dat de zon
Page 64 and 65: 204 ster af te schaffen, uit te ban
Page 66 and 67: 206 Jan Heyn Jr., De duistere denke
Page 68 and 69:
208 als vuur. Leopold draaide zich
Page 70 and 71:
210 het leger moest voort. En na ve
Page 72 and 73:
212 bank. Alles lag klaar voor de l
Page 74 and 75:
214 veen. Haar tante nam me in de a
Page 76 and 77:
216 paradox. 5 Onder paradox wil ik
Page 78 and 79:
218 3 Men ziet het, als ooit een sa
Page 80 and 81:
220 zeestraat moesten varen, maar o
Page 82 and 83:
222 orthodox-Nietzscheaanse lijn vo
Page 84 and 85:
224 nog eenzijdig. In r. 3 is het o
Page 86 and 87:
226 Kirke en Odysseus Zij stonden s
Page 88 and 89:
228 Phaëton Zóó streng had hij d
Page 90 and 91:
230 Apollo konnte nicht ohne Dionys
Page 92 and 93:
232
Page 94 and 95:
234 hogelijk prijst: ‘Ik herlees
Page 96 and 97:
236 heden. Een ietwat beschonken Eu
Page 98 and 99:
238 maar een jongen lijk Paris, die
Page 100 and 101:
240 onverklaarbaar was als de Olymp
Page 102 and 103:
242 oedipale terugkeer naar de oors
Page 104 and 105:
244 wohl gehort und wohl empfunden,
Page 106 and 107:
246 258/259: Violenta nemo imperia
Page 108:
‘Een diep verlangen bloeide in he
Page 111 and 112:
Stukjes antiek bij G. Achterberg W.
Page 113 and 114:
lezer, wat de dichter overkomt, en
Page 115 and 116:
2 ZIEKENHUIS Ziekenhuis. Wiekensuis
Page 117 and 118:
geheel voor het gedicht, omdat ik z
Page 119 and 120:
zinnig voor zijn eigen bedoelingen.
Page 121 and 122:
eeld uit latere tijdperken. Toen al
Page 123 and 124:
ingepast: door de episodenbouw en d
Page 125 and 126:
MYTHE EN MIMICRY Hedwig Spellers 26
Page 127 and 128:
267 Toch bestaan er plausibeler ver
Page 129 and 130:
Tot een paroxistische kristallisati
Page 131 and 132:
Oedipus op Korfu R. Th. & W. J. van
Page 133 and 134:
niet meer dan een ‘rechtvaardighe
Page 135 and 136:
ewerking van de stof een aantal ‘
Page 137 and 138:
één been in die werkelijkheid en
Page 139 and 140:
heeft, zal wel gezocht moeten worde
Page 141 and 142:
Overal borsten Mus - meubelbruin ge
Page 143 and 144:
de goden slechts bestaan door de me
Page 145 and 146:
DE GRIEKSE GODEN LEVEN NOG Hans War
Page 147 and 148:
Hetzelfde beeld in ‘Oorzaak en Ge
Page 149 and 150:
ARES Wilde Ares, ik ben de vrede mo
Page 151 and 152:
II Truus in Rome 1 Palatijn Het den
Page 153 and 154:
‘Ik ben autodidact, ik bedoel, ik
Page 155 and 156:
Aemulatio De drie adaptaties die Cl
Page 157 and 158:
tussen nacht en morgen staat, naar
Page 159 and 160:
aan de naam van de vader voorbereid
Page 161 and 162:
op Claus’ zodiakteken, de Ram (to
Page 163 and 164:
ma, Bijlage van Kleio, III, 2 (1973
Page 165 and 166:
Hetzij ze harteloos nrijn hartstoch
Page 167 and 168:
Na zijn omhelzing zal de Dood je wi
Page 169 and 170:
etrekking op de antieke notie van h
Page 171 and 172:
De rangschikking als driehoeksfiguu
Page 173 and 174:
vonnd door de vijf planeten, bezit
Page 175 and 176:
Het Orpheus-thema in de Nederlandse
Page 177 and 178:
Orpheus kan voor LUCEBERT optimaal
Page 179 and 180:
319 In de korte roman Orpheus (1960
Page 181:
10 Voor een bespreking van deze rom
show all

Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?