Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

221
Naar de vorm beantwoordt dit gedicht aan het meest eenvoudige schema dat Vestijk in deze 48
Grieksche sonnetten hanteert: elf regels lang vertelt hij vrijwel het bekende avontuur uit het
elfde boek van de Odyssee, waar alle schimmen behalve Tiresias (die prompt titelfiguur is in het
parallel staande sonnet van reeks II), waarbij misschien terloops het laatste woord van r. 6 onze
aandacht trekt ‘beaamde’: beamen als affirmare, maar ook, dacht ik, ‘beaâmde’; animare, de
levensadem teruggeven, overigens aan animae. Aangezien Vestdijk dergelijke grapjes vaker heeft,
ook in deeze Grieksche sonnetten, is het zeer wel mogelijk hier iets dergelijks achter te zoeken.
Dit was exempli gratia, ik zal er verder niet op wijzen. 17
Alle aandacht dient m.i. te vallen op het tweede terzet: niet omdat de dichter hier aanknoopt
bij de al vaak door geleerden gemaakte opmerking dat de wonderen in de Odyssee praktisch
geheel beperkt zijn tot wat Odysseus aan het hof van de Phaiaken vertelt, m.a.w. dat de dichter
van de Odyssee zou kunnen hebben bedoeld de geloofwaardigheid van deze Sinbad - de -
zeeman-verhalen enigszins in het midden te laten. 18 Niet daarom, zelfs niet alleen om de
parallel met de laatste drie regels van het eerste sonnet: misschien is het helemaal niet reëel,
hoewel belangrijk; maar vooral omdat deze wellicht ‘een’ge prater’ ons doet denken aan het
‘rhetorisch wisselspel’ van daarnet, omdat hij zelf een schim zou kunnen zijn, een verschijning in
zijn eigen droom, maar daaruit dan wel zich tot waanzin opzweept. Daarmee hebben wij
misschien belangrijke momenten uit het dichterschap, zowel volgens Nietzsche als volgens de
prozaïst Vestdijk, om van de door een goddelijke lotsbeschikking mogelijke platoonse dichterlijke
mania nog te zwijgen. Immers: zo schrijft Nietzsche in Die Geburt der Tragödie (ed.
Schlechta, deel 1, p. 21):
‘Um uns jene beiden Triebe näherzubringen, denken wir sie uns zunächst als die getrennten
Kunstwelten des Traumes und des Rausches; zwischen welchen physiologischen Erscheinungen
ein entsprechender Gegensatz wie zwischen dem Apoüonischen und dem Dionysischen zu
bemerken ist.’ en op p. 25-26: “Diesen unmittelbaren Kunstzustanden der Natur gegenüber ist
jeder Künstler ‘Nachahmer’, und zwar entweder Apollonischen raumkünstler oder dionysischer
Rauschkünstler oder endlicht – wie beispielsweise in der griechischen Tragödie – zugleich
Rausch-und Traumkünstler”.
En Vestdijk zelf schrijft in het opstel ‘Kunst en droom’ in Essays in duodecimo (p. 57-58):
‘De kunstenaar ondergaat niet de droom, maar schept hem.’
Daaraan voorafgegaan was reeds het volgende:
“Ja, indien wij konden dromen, (...) actief, doelbewust, volledig, met inzet der gehele persoonlijkheid,
zonder die ontmoedigende verminking tot vlarden van vlarden, — ja, dan zou de
kunstenaar er trots op kunnen zijn een ‘dromer’ genoemd te worden. Maar zo dromen wij niet,
wij dromen lijdelijk, (...). Inzake dromen is de mens - dus ook de kunstenaar - een kopiist, een
schrijver van pastiches, een slecht vertaler, een potpourricomponist, alles, maar geen schepper.
En toch, zodra de kunstenaar schept, openen zich... de domeinen van de droom. De kunstenaar
schept niet zoals de dromer droomt, dit is een punt, dat men steeds moet vasthouden, want de
kunstenaar schept tot een belangrijke lioogte actief en doelbewust, met de inzet van zijn gehele
wezen, en met een vaak verbazingwekkend vermogen tot fixatie van de elementen waaruit zijn
creatie zal worden opgebouwd”. Het spreekt vanzelf dat het hier niet om de houdbaarheid van
Nietzsches opvattingen gaat, noch erom te veronderstellen dat Vestdijk, die Nietzsches werk
goed kende evenals zijn vrienden, zich hier bewust bij hem aansloot. Uit het hier gegeven citaat
uit ‘Kunst en droom’ blijkt reeds genoeg: en in het vervolg van de sonnettenreeksen zal hij geen