Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

165
algemeen het begrip patriciër heel ruim en eigenmachtig gehanteerd. Dan Plinius’ vrijgelatenen
Zosimus en Hermes, en zo zouden er nog velen te noemen zijn. Nu en dan echter maakt een
figuur zich los van zijn oorspronkelijke functie en gaat in de roman een eigen nieuwe plaats
innemen. Hermes bijv. die wij bij Plinius maar éénmaal vinden, en wel als vertegenwoordiger van
zijn meester in een zakelijke aangelegenheid, is bij Couperus de beminnelijke, niet over-snuggere
‘butler’ geworden van Plinius’ villa in Laurentum; Marcella, die Martialis’ beschermvrouw was
toen hij uit Rome naar zijn geboorteland Spanje terugkeerde, wordt de vriendin van de dichter
met wie hij in Nomentum bij Rome woont: ook de ‘emotiezoekster’ Nigrina speelt in de roman
een heel andere rol dan bij Martialis, en hetzelfde geldt van Fabulla.
Fabulla en Nigrina kunnen gerekend worden tot de kring van het hof van Domitianus. Daartoe
behoort ook de moeder van de tweelingen, Crispina, die een schepping van Couperus’ fantasie
is. Maar broer Crispinus daarentegen is bij Juvenalis en bij Martialis terug te vinden. Juvenalis
karakteriseert hem als een ‘monstrum nulla virtute redemptum....a vitiis’ 15 ; hij beschuldigt hem
er van een Vestaalse maagd te hebben verleid, en verder schuift hij hem grenzenloze verkwisting
in de schoenen. Als voorbeeld daarvan wordt gegeven dat Crispinus eens voor zijn eigen tafel
een steur van 6000 sestertiën gekocht heeft. Nadat Juvenalis over deze enormiteit heeft
uitgeweid, gaat hij verder met een anecdote waar weer een vis de hoofdrol in speelt, en
Crispinus een klein bijrolletje. Bij Ancona, in de buurt van de tempel van Venus, zou eens een
enorme tarbot gevangen zijn, die de visser bestemde voor de tafel van de keizer. Die accepteerde
hem graag, maar er was geen pan groot genoeg om de reusachtige vis toe te bereiden. Dus riep
de keizer zijn aanzienlijken (proceres) ter beraadslaging bijeen, en zij kwamen haastig aanhollen,
onder hen Crispinus, ‘vroeg in de ochtend al druipend van amoom, geurend als twee begrafenissen’.
Dat zijn de gegevens uit Juvenalis IV, maar ook in zijn eerste satire had de dichter
Crispinus reeds genoemd. Een van de absurditeiten van het leven in Rome, waardoor het
‘difficile est satiram non scribere’, is, zo zegt hij daar, dat Crispinus, ‘pars Niliacae plebis’, ‘verna
Canopi’. zo verwekelijkt is dat hij in de zomer dunnere ringen aan zijn vingers draagt dan in de
winter 16 .
Van deze gegevens heeft Couperus dankbaar gebruik gemaakt, en meer dan dat. Juvenalis zegt
dat Crispinus een Vestaalse maagd verleid heeft. Couperus spreekt over ‘de Vestaalse, die
Crispinus verleid en verraden had...’ 17 . Wij kennen uit Suetonius wel het geval van de Virgo
Maxima Cornelia, die door Domitianus ter dood zou zijn gebracht 18 , maar er is geen enkele
reden om aan te nemen dat Crispinus daar iets mee te maken had. Evenmin trouwens met het
aanbieden van de grote tarbot: Couperus heeft eenvoudig de twee vissengeschie de nissen uit
Juvenalis IV geamalgameerd. Volgens hem was het Crispinus ‘die de Keizer de beroemde Tarbot
had aangeboden, in de Adria bij Ancona gevangen, bij de Venustempel’ 19 . Beide verschuivingen
zijn m.i. bewust aangebracht, en wel om de verraderlijke en laaghartige trekken van Crispinus
duidelijker uit te laten komen. Hij, de Egyptenaar van onduidelijke afkomst, Oosterling, die ook
enkele trekken heeft van Bagoas in Iskander, is het type hoveling, waarvan men alles kan
verwachten.
Zijn afkomst is op zichzelf al een merkwaardige zaak. Juvenalis noemt hem, zoals wij zagen,
‘slaaf uit Canopus1. Martialis daarentegen spreekt over Memphis als zijn vaderstad 20 . Canopus
ligt vlak bij Alexandrië, en Memphis dicht bij Cairo; ik schat de afstand Canopus-Memphis op
ongeveer 200 K.M. Ongetwijfeld heeft Martialis het in dit geval bij het rechte eind, en heeft
Juvenalis Canopus alleen maar genoemd omdat dat een plaats met een bedenkelijke reputatie