Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

226
Kirke en Odysseus
Zij stonden samen aan de steile kust,
Betooverd en onttooverd na die nacht,
De zwijnen weer naar ’t schip teruggebracht,
Tot man herleid, en niet ’n goed woord gesust.
Zij sprak: ‘Opdat gij weer in de armen rust
Van haar die meer dan mij uw tooverkracht
Behoort, en die gij minder aarzelend kust,
Daal af in Hades, waar ’t orakel wacht.’
De branding ruischte, en hij zag haar aan,
En wist: bij ’t liefdesspel, die nacht begaan,
Had zij een and’re naam hem hooren fluisteren.
Zij strafte en beloonde als een vrouw:
Zij bracht hem thuis, maar om zijn huwelijkstrouw
Zou zij zijn weg tot ’t einde toe verduisteren. 25
Overeenkomsten zijn er natuurlijk. Het is zoals reeds gezegd ook een avontuur uit de Odyssee,
en Kirke heeft evenals Proteus magische of mysterieuze gaven, die men in de versie van Vestdijk
althans ook in Scylla en Charybdis zou kunnen vermoeden. Maar het lijkt mij nuttig dit sonnet
vooral op zichzelf te beschouwen en persoonlijk wil ik wel bekennen dat ik het een mooi
gedicht vind. Wie het verhaal kent, zal hier minder krasse herinterpretaties ontdekken dan
elders, althans op het eerste gezicht. Er is misschien een zekere versmelting tussen Kirke en
Kalypso, want juist tegenover deze laatste wordt in de Odyssee Odysseus’ trouw aan Penelope
benadrukt, iets wat wel vaker voorkomt (in de in noot 19 bedoelde film zijn beide figuren zelfs
geheel samengevoegd), maar voldoende lijkt het mij op twee of drie punten te wijzen.
God en mens staan hier heel dicht bij elkaar: zijn toverkracht doet niet onder voor de hare en
bovendien, de godin ‘strafte en beloonde als een vrouw’. De aard van haar straf brengt mee dat
er voor de woede van Poseidon, bij Homeros de bron van alle ellende, geen plaats meer is en de
aard van de moeilijkheden wordt aangegeven met ‘verduisteren’, wat even suggereert dat de
afdaling in Hades, behorend tot ’t traditionele verhaal sedert de Odyssee, hier wel eens een
symbolische functie zou kunnen hebben gekregen, die nieuw is.
Dat neemt niet weg dat Vestdijk al een sonnet gewijd had aan degene die het door Kirke
bedoelde orakel in de onderwereld moet geven: Tiresias (II 2), toevallig door de opzet van dit
artikel ook het sonnet waaraan we nu toe zijn.
Tiresias in de onderwereld
Anders dan zijn spokige metgezellen
Bleef hem de wondere gave toebedeeld
Te kunnen denken, spreken en voorspellen,
In alles ’t slechts vervaagde evenbeeld