Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

tieve psychologie van de dichter wordt afgebogen,
maar ook naar de objectieve psychologie
van het epische object, als ik het juist
begrijp, de mythische fabel. Tussen beide
dient noodzakelijk een compromis te wor”
den gesloten, maar deze noodzakelijkheid
heeft tot gevolg dat het progressief, lyrisch
karakter van het antiek mythisch gedicht
wordt geremd in zijn voorwaartse ontwikkeling,
en in plaats van dynamiek, statiek optreedt.
Statiek die, omdat het verbeeldingskarakter
bij Van de Woestijne van de antieke
mythe aards, sensualistisch, statisch bepaald
is, volgens Nijhoff in het ‘dichterdier Van de
Woestijne haar wortels heeft, volgens Van
Ostaijen in het élan van zijn ‘animale kracht’
Indien Nijhoff dus eerder het accent legt op
het ‘dichterdier’ Van de Woestijne als bepaald
door zijn psychologische gevoelswereld,
Van Ostaijen legt dat op de aard van
zijn animale, al te aardse drang, tevens de
uitdrukking hiervan vanuit de ‘aardse aarde’,
die hem wezenlijk bezielt. Vandaar bij Van
de Woestijne, en wel in het bijzonder in deze
antieke mythische ‘interludische’ verbeeldingen:
het zich gedragen als een mol (om een
dier te noemen), die blind op zijn tastzin en
zijn reuk afgaat; de keuze van de fenomenen,
die alle naar de ‘aardse aarde’ verwijzen, b.v.
de zwangerschap, de erotiek als persoonlijk,
niet als mystiek noodlot, de bittere melancholie,
de atmosferische druk; de keuze van
woord en woordenschat, die naar de ‘kleien
aarde’ verwijzen, b.v. het overtollig gebruik
van adjectieven, vooral stofadjectieven, de
koppeling van adjectief en substantief, het
oproepen van temperatuur en klimaat, het
gebruik van vrouwelijke substantieven in
mannelijk travesti, het aanvaarden van de
amoureuze houding als de menselijkste. ‘Bij
geen nederlands dichter van de 19e eeuw tot
nu (tot 1924) is het woord zo van de aarde
als bij v.d. Woestijne’. Bij P.C. Boutens ligt
dit anders, bij hem is er altijd die poging om
185
het woord van zijn materie te ontdoen, te
‘steriliseren’; bij M. Nijhoff ligt dit weer anders,
bij hem is het woord ‘etheries-dun en
kuis en, in alle eenvoud, magies’. Wat niet
belet dat Van de Woestijne, als in Het Kind
Helena in De Spartaansche Helena, volgens
Van Ostaijen ‘van de allerscherpste penetratie
der lyriese middelen’ vermag te getuigen;
het zijn plaatsen die ‘zo zuiver lyries zijn dat
al het andere daarnaast ongewichtig wordt’.
Zo het achtste gedicht in Het kind Helena.
Belichten we nu nader het dichterschap van
Van de Woestijne, in het bijzonder het antiek
mythisch dichterschap van de ‘interludische’
epicus aan de hand van het oordeel
van Martinus Nijhoff zelf, de kuise, etherischdunne
magische realist, dan treffen onmiddellijk
punten van overeenkomst, maar ook van
verschil tussen hem en Verwey enerzijds, anderzijds
tussen hem en Van Ostaijen. Het
gaat hier om een oordeel over net dezelfde
bundel antieke mythische ‘interludische’ gedichten,
Zon in den Rug (1924), beoordeeld
door Van Ostaijen, en waarvan het episch
karakter eveneens tot het lyrisch karakter
van het werk van Van de Woestijne door
Nijhoff wordt uitgebreid. Men heeft de indruk
dat geen van beiden aan dergelijke uitbreiding
heeft kunnen ontsnappen; ook Verwey
is hier moeilijk aan ontsnapt.
De ‘interludiën’, is Nijhoff van oordeel: ‘Het
zijn parerga bij Van de Woestijnes Ilias-vertaling,
kant-illustraties, barokke tekeningen’,
waar men heel wat in mist, ‘het onderpersoonlijke,
het autopsychisch experimentele
van zijn zwaarbevrachte sensuele jamben’,
maar ook ‘de intellectuele onverschrokkenheid’
waarmee hij, als in zijn proza. Janus
met het dubbele Voor-Hoofd (1908), gegevens
uit de Oudheid, de Middeleeuwen en de
Renaissance heeft naverteld, en heeft verlengd
met toevoeging van persoonlijke ervaringen
uit zijn leven. 10