Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

vervaarlijk urn zich heen, maar wordt deerlijk
toegetakeld. Aan het gevecht komt onverwachts
een einde als de opziener van het
pand ten tonele verschijnt, deftig in een
draagstoel vanwege zijn jicht. Bargates, zo
luidt zijn naam, is bovenal verontwaardigd
als de gemolesteerde dichter zowaar zijn lijfpoëet
blijkt te zijn. Op de gang is het nu stil:
contubernalis mea mihi fastum facit. Ita, si
me amas, maledic illam versibus, ut habeat
pudorem. Aldus zulk een op zichzelf staand
fragment van twee korte regels, dat Dr.J.D.
Meerwaldt in zijn schitterende opstel Petronius
de ziener in humor laat aansluiten bij de
Bargates-passage en als volgt interpreteert: –
in de nu doodstil geworden gang geeft hij de
dichter vóór het afscheid opdracht een bijtende
satire voor hem te schrijven op de
verwaande kippekuren die zijn maitresse
erop na houdt! Nog maar juist is de rust in
het logement weergekeerd of een omroeper,
vergezeld van een gerechtsdienaar en enige
andere belangstellenden, treden binnen: de
omroeper looft een grote beloning uit aan de
vinder van een in het badhuis verloren
knaap. – Leeftijd ongeveer zestien jaar, krulhaar,
meisjesachtig mooi, luisterend naar de
naam Gito.’ Vlak bij de omroeper staat
Ascyltos met een zilveren schaal waarin zich
de toegezegde beloning bevindt. Encolpius
beveelt Gito onder het bed te kruipen en
zich aan de onderkant van het bedstel vast te
klemmen als Odysseus eertijds had gedaan
aan de buik van een ram in de grot van de
Cycloop. In handigheid bij het zoeken van
de geschikte houding weet Gito Odysseus
nog te overtreffen, – translatio, imitatio,
aemulatio! het voorbeeld is niet te overtreffen,
maar de inhoud dient voorbijgestreefd.
Ascyltos en de gerechtsdienaar maken hun
ronde door alle vertrekken en porren met
een rietstaf, het van Bargates geleende teken
van diens waardigheid, onder de bedden. Als
Gito zijn lichaam niet zo hoog mogelijk
173
tegen de vériuisde matras zou hebben opgetrokken,
ware hij zeker ontdekt. Tot overmaat
van ramp stormt nu de geblesseerde en
diep beledigde Eumolpus binnen, die wil verraden
dat Gito zich schuil houdt bij Encolpius.
Gito krijgt het onder de matras benauwd
en moet niezen, wat Eumolpus ertoe
brengt hem ‘gezondheid’ toe te wensen...
Gito, als steeds de verpersoonlijking van tact
en intelligentie, weet een nieuwe uitbarsting
van twist te voorkomen, terwijl hij voorzichtig
het bloed stelpt van de wond op Eumolpus’
voorhoofd. Eumolpus’ boosheid wijkt
bij zulk een tedere verzorging, maar er blijft
slechts een uitweg over: meegaan op het
vrachtschip waarop Eumolpus voor zichzelf
en een knecht passage heeft besproken. Onmiddellijk
daarop reeds staat een matroos in
de deuropening, manende tot spoed. Na een
gebed tot de sterren – de Romein heeft
nooit veel met de zee op gehad, tekent Dr.
Meerwaldt bij deze plaats aan – schepen ook
Encolpius en Gito zich in. Hoe het plan om
scheep te gaan bij het drietal is opgekomen,
blijkt niet uit de overgeleverde tekst. Ook
het onverwachts opgedoken factotum van
Eumolpus stelt de filoloog voor problemen...
De overtocht geeft aanleiding tot tal vari
nieuwe verwikkelingen. Het is pas op dit
punt van het verhaal dat Couperus met zijn
vrije bewerking in het spel komt. Juist de
laatste brokstukken Satyricon, welke ons
zijn overgeleverd, weet Couperus hecht aaneen
te snoeren tot zijn vertelling Van vagebonden
en schelmen, daarbij de meest aanstotelijke
gedeelten latende voor wat ze zijn,
niet geselt ikt in elk geval voor het publiek
dat hij in het tweede decennium van onze
eeuw dacht te bereiken.
Het was wel te verwachten geweest: de overtocht
verliep niet zonder ongelukken. Aangespoeld
is, na geleden schipbreuk, ons illustere
drietal, Encolpius, de verteller, Eumolpus, de
dichter «a de door beiden gelijkelijk aan-