Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

Dan spreekt uit I 4 19 wel eenheel andere wereld:
Marsyas
Hij was geen snoever en geen ijdeltuit,
Maar daagde Apollo uit alleen omdat
Hij zich steeds ver van hem gehouden had
En in zijn stem ’t verterend godsgeluid
Nooit had geduld, noch op zijn kunst’naarspad
Die streng wijzende hand, noch in zijn fluit
Dat vreemde zuchten, dat de grens beduidt
Voor wie zichzelf liefst onvermengd bezat.
Vertrouwd ook met de diepste kunsfnaarskwalen,
Bestreed de god hem niet als een gevaar,
Maar trof hem slechts met zijn alziende stralen.
Toen – om zichzelf te zijn – trok hij zijn huid,
Dat goddelijk bezoedeld schandkleed, uit
En bloedde naakt en stierf als kunstenaar.
223
De bij uitstek dionysische Marsyas wordt onmiddellijk met een ontkenning van de traditie
geïntroduceerd, die even doet denken aan de retorische geladenheid van Revius: ’T en zijn de
Joden niet, Heer Jesu, die u cruysten...’.
Dit is tenzij men het slot van I 2 al als zodanig wil beschouwen de eerste directe confrontatie
van het dionysische en Apollo. Het lijkt wel of ‘geen ijdeltuit’ in de eerste regel een scherpe
tegenstelling moet vormen met Orpheus’ wens bewonderd te worden in de laatste regels van het
voorafgaande sonnet.
Men herinnert zich het verhaal: het primitieve natuurwezen, de satyr Marsyas, raapt de door
Athene versmade fluit op 20 en waagt het in een muziekwedstrijd met zijn fluit het tegen het
verheven lierspel van de god Apollo op te nemen. Midas dankte er zelfs zijn ezelsoren aan. Ook
hier weer een omkering van het traditionele verhaal: niet de wrede god straft de satyr voor zijn
hybris door hem te villen, neen, als hij door de alziende god met zijn stralen is getroffen, 21
voelt Marsyas zich bezoedeld, doet zich dit lot zelf aan en bevestigt stervend zo zijn kunstenaarschap.
Voordat wij dit kardinale gedicht nader beschouwen, nog een Nietzsche-citaat, zoals te verwachten
eveneens uit Die Geburt der Tragödie (Schlechta I, p. 49); ‘(Der Satyr) war das Urbild des
Menschen, der Ausdruck seiner höchsten und starksten Regungen, als begeisterter Schwarmer,
den die Nahe des Gottes entzückt, als mitleidender Genosse, in dem sich das Leiden des Gottes
wiederholt, als Weisheitsverkünder aus der fietsten Brust der Natur heraus, (...). Der Satyr war:
etwas Erhäbenes und Göttliches: so musste er besonders dem schmerzlich gebrochnen Bliek des
dionysischen Menschen dünken.’ 22
In Vestdijks sonnet is Marsyas ongetwijfeld als echte kunstenaar gezien, maar in het octaaf is hij