Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

niet meer dan een ‘rechtvaardigheid’ à la
Periander. hen gedachte die in Hermans’
stuk door Perianders raadsheer trouwens letterlijk
wordt verwoord, niet toevallig hanteert
hij de term ‘gastarbeiders’ als synoniem
voor ‘slaven’; ‘’t Zou onrechtvaardig zijn de
rijke ondernemers veel slaven toe te staan ten
nadele van de kleine ondernemers die niet
zoveel gastarbeiders kunnen betalen. (. .) Periander
is rechtvaardig. Hij heeft daar een
eind aan gemaakt’ (pp. 71/72).
Voor Griekse gastarbeiders zijn, in zeker opzicht,
de verschillen tussen tirannie en democratie
nogal betrekkelijk, wordt ons gesuggereerd.
Het hanteren van de oorspronkelijke Griekse
wijsheden van Periander stelde de auteur ook
in staat een van de aardigste scènes van het
spel in te voeren, m. die, waarin de oude
Periander het volk toespreekt (pp. 81-83). In
een regie-aanwijzing vergelijkt de auteur zijn
held op dat moment met ‘een Amerikaans
president (die) zich laat fotograferen, als hij
de verkiezingen heeft gewonnen – nog een
vorm van actualisering.
Periander verkoopt in deze scène zijn ‘wijsheden,
die de vrucht van een geheel leven vol
opoffering betekenen’, die ‘richting kunnen
geven aan uw leven , die ‘steun verschaffen
bij tegenslag en moeilijkheden’ karakteristieken,
waarvan de hypocrisie de lezer/kijker
inmiddels moeilijk meer kan zijn ontgaan
– nog eens aan het verzamelde volk, dat
Periander hierom ‘oorverdovende ovaties’
brengt (p.83). Zijn Griekse leuzen worden
daarbij door de raadsheer ‘dreunend’ van simultaanvertaling
voorzien. De gehele scène
doet sterk denken aan de al even ‘Amerikaanse’
wijze, waarop evangelisten als Billy
Graham hun ‘goddelijke’ wijsheden aan de
man weten te brengen. En zijn Perianders
wijsheden soms minder goddelijk? Hij blijkt
in ieder geval heel goed te weten, hoe hij de
bovenaardse machten voor eigen gebruik
273
dient aan te wenden. Zijn bevelen, vermeldt
hij met trots, zijn hem door de godheid zelf
ingegeven: ‘Ik ben het die de boodschap van
de godheid over heb gebracht. Niet ik heb
bevolen, maar de godheid door mijn mond
(p. 19). Dat we deze woorden van Periander
met evenveel korrels zout dienen te nemen
als zijn authentieke Griekse leuzen, blijkt
evenwel onmiddellijk na de scène waarin hij
het volk zo stichtelijk heeft toegesproken.
Tegenover zijn raadsheer, een minstens even
cynisch heerschap als hijzelf, brengt hij de
goddelijke inspiratiebron terug tot meer
aardse proporties: ‘Het noodlot bestaat niet
en het zijn niet de goden die de wereld
maken maar de mensen. Ongelukkig hij die
naar de praatjes van het orakel van Delphi
luistert. Wat zouden die voorspellingen ook
anders kunnen zijn dan wat ze nu eenmaal
zijn: het geraaskal van een bedwelmde oude
heks? ’ (p. 84). Uiteraard is een opmerkelijke
wijsheid als deze niet bestemd voor het juichende
volk. Het is dan ook geen authentieke
uitspraak van Periander.
Elders heeft Hermans trouwens een aardige
opmerking gemaakt over het onvertaald citeren
van buitenlandse schrijvers. Hij is daar,
blijkens het ‘Vooraf’ van Het Sadistische
Universum, geen voorstander van. Buitenlandse
schrijvers, meent Hermans, worden
vaak in het oorspronkelijk geciteerd ‘omdat
het dan veel mooier klinkt’. Daarom paste
hij in eigen ‘esseejs’ een andere werkwijze
toe: ‘citaten uit buitenlandse schrijvers heb
ik grotendeels in het Nederlands vertaald om
ze niet mooier te laten lijken dan ze zijn’
(t.a.p. 7). Waarom de authentieke uitspraken
van Periander dan wel in het Grieks geciteerd?
Het simpele antwoord: mede, om die
uitspraken mooier te laten lijken dan ze zijn.
Want dat de diepzinnige spreuken van Periander,
die in het Grieks zo fraai klinken, in
Hermans’ Periander geenszins worden geciteerd
om hun wijsheid en waarachtigheid,