Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

lezer, wat de dichter overkomt, en aDeen in de middelste is sprake van de activiteit van de
ik-figuur.
Door de titel heeft Achterberg aangeduid, wie die ik-figuur is en met wie de dichter zich
vereenzelvigt: de mythische zanger Orpheus, die in staat was de levende en levenloze natuur met
zijn citerspel in beweging te brengen en zijn wil op te leggen, en die erin geslaagd zou zijn zijn
beminde Eurydice uit het dodenrijk terug te halen, wanneer hij niet op het laatste moment
tijdens de terugtocht had omgezien. Door de bundel Eurydice te noemen, en het openingsgedicht
Orpheus, heeft Achterberg vooral dit laatste verhaal in de aandacht geplaatst. Toch gaat
het gedicht op de door die beide namen gewekte verwachtingen niet in. Het is geschreven, zou
men kunnen zeggen, vanuit het dodenrijk, aan het begin van de tocht. De vervanging van de
perfecta van de eerste twee strofen door het praesens van de derde en vierde duidt aan, dat de
dichter van de derde strofe af als het ware verslag doet van zijn bevindingen. In de eerste twee
regels worden plaats (de onverbiddelijke grenzen van het dodenrijk) en tijd (zonder licht, dus in
de nacht, waarin of kort waarna vele van Achterbergs gedichten gesitueerd zijn) aangegeven. In
de tweede strofe, waarin ongemerkt van de banale tegenstelling tussen lood en veren een
merkwaardig gebruik wordt gemaakt, beschrijft de dichter de weerstand in het dodenrijk. Het
doet denken aan de nachtelijke onderneming uit het gedicht Thebe (258):
Het ondergronds geburchte droeg
een stilte, die met tegenzin
mijn tred verdroeg.
De weerstand, in schijn gering, vervult de dichter als lood. Wat die weerstand eigenlijk is, wordt
in het vervolg duidelijk. In de derde strofe lijkt het alsof de ik-figuur bij het uit elkaar buigen
van ‘het dode’ bezig is zich een toegang te banen in een substantie (geboomte? struiken? ), die
hem de weg versperren. Maar misschien kunnen we de strekking beter begrijpen, als we opnieuw
het gedicht Thebe ernaast leggen. Ook daar wordt de dode geliefde ‘een ding’ genoemd. En
omdat Achterberg in zijn gedichten vaker de volledige lichamelijke eenwording met de geliefde
beschrijft, acht ik het mogelijk, dat ook hier die voorstelling aan de orde is: hij verovert zich
letterlijk een toegang tot de geliefde zelf, zodat zijn wezen in haar opgaat (r. 6). Ook de ‘verre
staar’ vindt een parallel in Thebe, waar het heet:
uit een volslagen duisternis ‘
zag ik uw ogen opensplijten^
Met \le bleke kim’ is dan aangeduid, dat de geliefde in een ruimtelijke vergroting door de
dichter beleefd wordt als een landschap met een horizon. Deze vergroting is op vele plaatsen bij
Achterberg aan te wijzen, o.a. in Quantiteit (498):
Gij ligt niet meer zo dicht opeen.
De treinen rijden in u rond,
zonder dat het u wondt.
253
Nog treffender wordt de weerstand, die de poging tot eenwording oproept, uitgedrukt in
Standbeeld (474):