Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

167
Domitianus’ tyrannie E.V.) was ook niet Van de eenvoudiger ziel van Frontinus, de proconsul
die onder Agricola in Britannië de Romeinse legioenen geleid had en die, vleiend, in zijn boek
der Krijgslisten Domitianus een groot veldheer genoemd had, overwinnaar van Galliërs en
Germanen... Nu, van alle eerzucht bevrijd, rustig menende te leven in Rome...’ etc. 24 . Frontinus
was echter in 96 nog in het geheel niet van alle eerzucht bevrijd. Niet zodra was Domitianus uit
de weg geruimd of hij vervolgde zijn carrière: curator aquarum in 97, consul suffectus voor de
tweede keer in 98, consul ordinarius samen met keizer Trajanus in 100. Couperus wist van het
tweede consulaat van Frontinus 25 , maar heeft het vele jaren geantidateerd, waarschijnlijk juist
omdat hij hem wilde voorstellen als een man, die, hoewel eerlijk en capabel, toch niet had
geschroomd onder Domitianus carrière te maken, en met het oog daarop de keizer een
overdreven compliment te maken. Leest men overigens opmerking over Domitianus in de
Stratagemata na 26 , dan blijken Frontinus’ woorden in de roman meer nadruk te krijgen dan zij
in het oorspronkelijke werk hebben. Natuurlijk is het er Couperus niet om te doen geweest
Frontinus in een ongunstig daglicht te stellen, want de leden van Plinius’ vriendenkring zijn tot
op zekere hoogte sacrosanct, maar wel om hem te kenschetsen als een ietwat simpele ziel, niet
van de intellectuele integriteit van mannen als Tacitus en Plinius. Van hun carrière onder
Domitianus huren wij dan ook geen woord; toch wist Couperus natuurlijk heel wel dat zij
beiden onder deze keizer o.a. praetor geweest zijn.
Zulke lichte verschuivingen hangen ook samen met het verlangen om de onvrije en beklemmende
sfeer in Rome ‘m Domitianus’ laatste regeringsjaren te schilderen. Dat is Couperus over het
algemeen ook voortreffelijk gelukt. Hij laat zijn lezers de verstikkende atmosfeer van het
Palatium meevoelen, en de schrik en angst die de keizer om zich heen verbreidt, maar ook hier
heeft hij hier en daar de kleuren wat sterker opgelegd dan op grond van de klassieke bronnen
gerechtvaardigd was. Een zinnetje, dat hij Crispinus over de keizer laat zeggen, is kenmerkend:
‘Hij is toch niet meer in die kuise bui van goede zeden...als hij was nadat hij Titus vermoord
had’ 27 . In zo’n zinnetje wordt gesuggereerd dat Domitianus’ maatregelen op het gebied van de
zedenwetgeving niet meer dan een bevlieging waren, én dat hij zijn broer vermoord heeft. Het
eerste is pure ietwat boosaardige onderstelling, en het tweede uiterst onwaarschijnlijk, al deed
dat gerucht natuurlijk bij Titus’ vroege dood de ronde. Andere gegevens, die Couperus vooral
aan Suetonius en Dio kon ontlenen, zoals Domitianus’ lugubere spelletje met de vliegen, zijn
gesprekken met de nar, de macabere festiviteiten die hij de senaat aanbod, zijn zo gekozen dat
de onbegrijpelijke en onmenselijke kanten van Domitianus’ karakter op de voorgrond komen,
en niet de tragisch-menselijke. Couperus is een te consciëntieus auteur geweest om niet aan te
duiden dat daarover in de bronnen wel iets te vinden was, maar deze aanduiding 28 zal toch voor
de doorsnee lezer verloren gaan. Ik vind het jammer dat geen gebruik gemaakt is van het
bekendste van Domitianus’ ‘dicta notabilia’: Domitianus placht te zeggen dat vorsten te
beklagen zijn, omdat zij, als zij een samenzwering ontdekt hebben, niet geloofd worden tenzij
zij er bij omgekomen zijn 29 .
Men moet natuurlijk wel bedenken dat keizer Domitianus in de roman een figuur op de
achtergrond blijft. In het middelpunt staan de tweelingen Cecilius en Cecilianus, met bijzondere
liefde getekend als ras-artisten en kwajongens tegelijk. Hun artistieke betekenis is met allerlei
middelen onderstreept, en ook wel wat opgevijzeld. In de eerste plaats doordat het aantal
toeschouwers voor wie zij in het theater van Pompeius optreden, behoorlijk overdreven is. Als
men bedenkt dat het Colosseum waarschijnlijk ongeveer 50.000 mensen kon bevatten en een
groot theater als dat van Epidaurus 12.000, lijkt het aantal van 40.000 zitplaatsen in het