Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

Orpheus kan voor LUCEBERT optimaal zijn dichterlijk ideaal symboliseren: vanuit de afgrond
van de menselijke beperktheid ‘trachten op poëtische wijze’ opnieuw een luchtmens te worden.
En aangezien niets schrijnender is dan het verlies van het dierbare, wordt hierin de kracht van
het woord op zijn vitaliteit getoetst.
HENSEN: Orpheus of de overwinning op de twijfel
Reeds Van in zijn debuutbundel ‘Cirkel tot Narkissos’ (1938) worstelt Herwig HENSEN met een
beangstigend levensgevoel: twijfel holt zijn liefde en leven uit. In deze gedichten tracht hij bij
zichzelf een verantwoorde beleving van de liefde te bereiken, en hij komt tot het inzicht dat
liefde en twijfel samen niet kunnen bestaan. In deze introspectie speelt het Orpheus-gedicht (II,
8) een verhelderende rol. Hij kan niet beminnen als ‘de blijde Orpheus’ die vol is van het geluk
om Eurydice, noch als ‘de weke Orpheus’ die zijn zieleleed om haar sterven aan Persephonè
blootlegt. Hij kan slechts liefhebben als ‘de twijfelende Orpheus1 die met zijn Eurydice op weg
is naar het licht. Maar deze liefde is slechts een tussenstadium tussen twijfel en zekerheid. In de
blik achterwaarts krijgt Orpheus zekerheid, maar hierdoor heeft hij ook zijn geliefde verloren.
In het besef dat echte liefde niet gaat op de snede van het mes van de twijfel, besluit HENSEN
om te kijken om zichzelf te behouden en zichzelf een zekerheid aan te bieden.
Doch deze zekerheid is zo wankel in het aanschijn van de dood dat zij opnieuw overgaat in
twijfel omtrent alles. Deze twijfel is zelfs het enige élan vital en het geloof in de scheppende
levens- en schoonheidsfunctie van het woord het antidotum tegen het nihilisme. Dit zijn de
twee hoofdgedachten van ‘Orpheus in dit Avondland’ (1955). Wanneer het levenseinde in het
verschiet is, wachten wij ‘hol, van afkeer en onrust bezeten op de Bacchanten van de dood’. De
mens kan deze innerlijke ontreddering opvangen in een kalmerende schrijfdaad. In het gedicht
moet de twijfel in leven worden gehouden tegen de natuurlijke aandrang in, net als Orpheus’
gesteltenis tot vóór het fatale moment. “Niet omzien, Orpheus. Uithouden, verdragen./Hoog is
de prijs die gij bewust betaalt:/Eurudike, pas achterhaald/moet gij telkens nog wagen.’ Bewust
de versmallende weg naar het einde gaan, in het bewustzijn dat men de dood-in-het-leven (lees:
de zekerheid) ontelbare overwonnen heeft (lees: de twijfel) door de tover van de woord is een
jubelende levenstocht te noemen, waarin Orpheus ons voorgaat. ‘Voor Hensen is dichten een
doodsbezwering: een levensrealisatie: dit is niet zijn als Orpheus in de onderwereld, maar als
Orpheus hier en nu, die de dood overstijgt.’ 8
ALBE: Orpheus of de weg naar het volle mens-zijn
317
In zijn laatste bundel ‘Seizoenen om Orpheus’ (1964) mijmert de dichter weg uit onze zakelijke,
moderne tijd naar de tijd ‘toen de hoefslagen van de paarden/en de snaren van Orpheus’lied/de
dagen van onze jeugd verblijdden.’ De tijden zijn zo veranderd dat zelfs de woorden van liefde,
zoals deze door Orpheus’ balladen wordt verheerlijkt, verschaald is. Met de poëtische sfeer der
verliefdheid is ook de verbeelding verdord: ‘Orpheus’ lier schonk aan de onbegrensde/ruimte
dromen en kracht/ en aan onze verbeelding vlucht.’ De moderne mens is teruggeworpen ‘in een
kring van onheilspellende hemelen’ en ziende is hij blind. In het duister van de nacht verdringt
de mens zijn angst in hopeloos berusten, maar gelukkig kan hij zijn identiteit in zijn diepste
roerselen niet verloochenen, ‘Eurydike wenkt en Orpheus neuriet.’ en ‘Petrus loochent. Orpheus