Couperus ' Komedianten' en het Rome van Domitianus - Tresoar

Prometheus is aanvankelijk de bekende beschavingsbrenger, zoals hij al bij Hesiodos als men wil,
bij Aischylos en Protagoras optreedt. Van Aischylos’ grote tegenstander van Zeus is bij Vestdijk
niets over. Ook is er niets te vinden van de grote schepper, die immers juist sedert de
preromantiek (Sturm und Drang etc.: Goethe) Prometheus tot symbool van het genie en
daarmee van de kunstenaar maakte. 23 Kortom in tegenstelling tot Marsyas is hij geen artiste,
maar een artisan, iemand die zich tot het ambachtelijke beperkt. Men weet overigens dat het
scherpe onderscheid tussen beide modern is, van de romantiek dateert en ook pas laat b.v. door
de Académie Française is aanvaard. Hier echter in de Grieksche sonnetten heeft de tegenstelling
haar volle kracht. En als er dan een parallel met Marsyas in lijkt te liggen dat ook Prometheus
sterft aan het eind van het sonnet, dan is dat niet alleen geheel in strijd met alle antieke traditie,
maar ook de motivering is een totaal andere. Het gebeurt op een wijze die doet denken aan een
parodie op Christus’ kruisdood. Misschien kan men die er ook inderdaad in vinden. Als wij lezen
dat hij de domme mensen laat zien, hoe zij zich zelf kunnen kwellen, komt de strijd van
Nietzsche e.a. in onze gedachten op. De parallel tussen de mensenreddende of lijdende Christus
en Prometheus vindt men al bij Kerkvaders als Tertullianus en in de latere literatuur vaak
genoeg (Shelley, Quinet). m.a.w. ook hier zou een zich afzetten tegen de (literaire) traditie
aanwezig kunnen zijn.
Nu wordt het zaak aan de verleiding de eerste reeks in verticale lijn te volgen niet meer toe te
geven en aandacht te vragen voor enkele dwarsverbindingen. Allereerst dient dan naast I 1
(Scylla en Charybdis) II 1 (Proteus) te worden geplaatst. Ik citeer alleen het sextet:
O Proteus, ’k laat u liever als de golven
Met al uw robben uit mijn oogen gaan
Dan dat ’k van ú de toekomst hooren moet:
Geen and’re toekomst golft er in uw bloed
Dan die steeds door zichzelf weer wordt bedolven
En die niet reikt tot ’t strand van het bestaan.
225
Men weet het, Proteus, de ‘herder’ van Poseidons robben, is een ziener, die echter alleen de
waarheid of de toekomst openbaart als men hem er toe dwingt. Als zodanig komt hij voor in
boek vier van de Odyssee en in boek vier van de Georgica. 24 Het heeft er veel van dat de
onbereikbaarheid van objectieve zekerheid over de gevaren van Scylla en Charybdis hier al met
een zekere geresigneerdheid wordt tegemoet getreden: ‘het strand van het bestaan’ wordt niet
bereikt. Wat deze profeet kan openbaren heeft geen existentiële’ betekenis. Een bijkomende
overweging is dat Proteus evenals Scylla en Charybdis een – zij het minder gevaarlijk –
zeemonster is en dat hij zo ongrijpbaar is, anders dan bij deze beide laatstgenoemden, vast
bestanddeel van het traditionele verhaal, en in het niet geciteerde octaaf ook uitgewerkt.
Dan zou men het eerste sonnet van de derde reeks moeten vergelijken. Een volledig citaat
verdient dit in ieder geval: