PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

ceğine ihtimal verdi ğinderı ötürü, hükmün üzerine kuruldu ğu aç ık vebelli niteliğe, usulcülerin terminolojisine göre neden (illet) denir.70 Hükmün hikmeti ile nedeni aras ındaki fark şudur: Hükmün hikmeti,o hükmün konmas ına sürükleyici sebep ve ondan güdülen gayedir.Şânin, hüküm koymada gerçekle şmesini ve ikmal edilmesini istedi ği maslahat(yararhk) veya şâriin hüküm koyarken savmas ını veya azalt ılmasınıistedi ği kötülüktür. Hükmün nedeni ise, hükmün üzerine kuruldu ğu,hükmün varlığı onun varlığına, yokluğu, onun yokluğuna bağlanan aç ıkve belli bir niteliktir. Çünkü, hükmün onun üzerine kurulmas ı ve onabağlanmas ı, hükmün konmas ındaki hikmeti gerçekle ştirir.Dört rekâth namazlar ı yolcuların kısaltmas ımn hikmeti, hafifletmekve zorluğu savmakt ır. Bu hikmet, belirsiz, takdiri bir nesne olduğundanvarlık ve yokluk bakımından hükmün onun üzerine kurulmas ıimkâns ızdır. Şâri, yolculu ğu, hükmün yörüngesi (menat) saym ıştır. Çünkübu aç ık mazbut niteliktir ve hükmün yörüngesi k ılınmasında hikmetingerçekle şmesinin ihtimali vardır. Zira yolculukta baz ı zorluk ve s ıkıntılarbulunur. Yolcu için dört rekâth namaz, zorlu ğu saymak için kısaltılmıştır,bunun nedeni de yolculuktur.Ortakl ık ve kom şuluktan do ğan şüf'a hakkının hikmeti, ortak veyakom şudan zararı savmakt ır. Bu hikmet, belirsiz ve takdiridir. Bununiçin ortakhk ve kom şuluk, hükmün dönü ş noktas ı (yorüngesi) say ılmıştır.Çünkü her biri aç ık ve mazbut niteliktir. Onu hükmün yörüngesiyapmakta hikmetin gerçekle ştirilme ihtimali vard ır. Zira durum, zararorta ğa ve kom şuya dokunur. Şüf'a hakkının tan ınmasının hikmeti zarar ısavmaktır. Bunun nedeni ise ortakhk ( şirket) ve kom şuluktur.Mübalelenin caiz olmas ının hikmeti, insanlar ın ihtiyaçlar ını giderirkens ıkıntıyı savmakt ır. Bu hikmet gizli bir nesnedir. Bunun için akitsigası hikmetin yörüngesi sayılmıştır. Zira, akit sigas ı, açık ve bellidir,onu yörünge yapmakta hikmetin gerçekle şmesinin ihtimali vard ır. Çünküsiga, mübadele edenlerin mübadeleye raz ı olmalarının unvanıdır. İkisininmübadeleye raz ı olmas ı, her ikisinin ona muhtaç olmas ına dayan ır Satmakveya kiralamak suretiyle iki bedeldeki mülkiyeti nakletme hikmetiihtiyac ı gidermektedir. Bunun nedeni sat ış veya kiralama akdinin sigasıdır.71 Buna göre, bütün şer'i hükümler nedenleri üzerine kurulur. Yani,hükümler hikmetleri üzerine de ğil, nedenlere varl ık ve yokluk yönündenbağlıdır. Bunun manas ı, şer'i hükmün nedeni nerede varsa, hikmetibulunmasa da kendisi orada vard ır.212