PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

tariflere rastlamad ığımız ı belirtmemiz gerekmektedir. İmam' ın zamanındabugün bildiğimiz mantıkın teknik tarifleri şuyu bulmamış olduğundan veilk zamanlarda muhaddis ve fakihler felsefe ile mant ık'a kar şı cephe almışolduklarından, onlarda böyle teknik tarifleri de aramak yerinde de ğildir.Yukarda ald ığımız Fahreddin Râzrnin şafii hakkındaki ifadesinde sâlim fıtratadayanan istidlâllerin nadiren başarıya ulaştıkları sözü de tam isabetli de ğildir.Zira İmam' Şafiin salim fıtrat mant ığına göre hareket etti ğini, bugün elimizdekieserinden kolayca anlamak mümkündür ve istidlalleri de ba şarıya ula ş -mış ve büyük başarı sağlamışt ır.İmamı Şafiin verdiği tarifler, misallerle anlatma ve bölerek yap ılan tariflerdir.Do ğrusu bunlar da mant ık tariflerinden say ılmışsa da fıtrat mant ığınagöre yap ılmış olup teknik mant ığa göre de ğil, manalar ı, fonksiyon ve neticebakımından tarif ediyor. Fakat dil bak ımından tefsir diyece ğimiz tariflereçok raslan ır. Mesela, nesh'e terk etme, şatr'e cihet demek gibi.Yukarda Kur'an ve Hadis'e dayal ı Usulün bir temel kaidesini zikretmi ş-tik. İmam ı Şafii Risalesinde bu kaideyi her zaman uygular. Önce a) Kur'an' ınkoyduğu ve aç ıkladığı hükümleri zikreder, b) Kur'an' ın koydu ğu ve sünnetinaç ıkladığı hükümleri beyan eder, c) Kur'an' ın koyduğu ve ictihad ile bu hükümlerinaç ıklandığını ve bu arada Kur'an'a dayanarak ictihadm me şruluğunu vebir delil olduğunu anlatır. İctihad ın yalnız din hükümlerinde olmay ıp dünyai şlerinde de gerekli oldu ğu ve özellikle dünya i şlerinde ispat edildikten sonradin i şlerine geçti ği ve bunun akl ı kullanmak oldu ğu yaptığı istidlallerdenanla şılmaktadır.Yukarda ictihad bahsinde "kıyas" ın ictihad oldu ğunu görmü ştük. İşteKur'an' ın açıklamas ında kıyas da aç ıklayıcı ilkelerden biridir ve k ıyas ı ikikısma ay ırmaktadır. Burada k ıyas Kur'an' ı iki şekilde aç ıklar. Kur'an' ın yazetti ği hükmün bir manaya (sonraları buna vas ıf ve illet denecek) göre olmas ı-dır. K ıyasla bu mananın bulunaca ğı nesneye hüküm geçi şli kılınır. Diğeri deKur'an' ın vazetti ği hükmün bir benzeri olur ve böylece benzerine hükümgeçi şli kılınırBurada bu münasebetle ictihad bahsinde zikretmedi ğimiz önemli birnoktayı aç ıklamak yerindedir. İmamı şafiin bu anlatt ığımız fikir ve hareketindende aç ıkça ortaya ç ıkıyor ki, ictihadm iki rolü vard ır. Biri Kur'an ve hadis'iaç ıklama, di ğeri de Kur'an ve Hadis'te hakk ında hüküm bulunmayanmeselenin hükmünü bulma. İctihad birinci durumda aç ıklama ilkesi, ikincidurumda hüküm kayna ğıd ır.III— Bu bölümde umum ve husustan bahsedilir. Kur'an'da gelen umum a)ya umum üzere MU kal ır, b) ya gene Kur'an sünnet taraf ından tahsis edilir vebazan tahsis eden ak ıl olur, yani ak ılları kemale ermi ş olanların ermeyenlerden78