PDF Dosyası - Ankara Üniversitesi Kitaplar Veritabanı

kayna ğı olmuştur. Yaz ılı şeriata bakt ığımız zaman, kendisinin daimaumumi kalmak istedi ğini ve cüziyata ait meselelere inip hüküm vermek istemediğini,onları insanların anlay ışlarına ve akli kabiliyetlerine b ıraktığınıgörüyoruz 119. Burada kasdedilen mutlaka ak ıl prensipleri oldu ğu için hemnazar': ve hem ameli (pratik) ak ıl prensiplerini içine al ır.Müctehit dedi ğimiz islâm hukuk filozoflar ı önce yaz ılı şeriat' gözdengeçirir ve onlarda istedi ği hükmü bulamazsa akli meleke ve prensiplere ba şvurup onlar ı yaz ılı şeriat olan Kur'an ve Sünnetle mukayese ederek yeni birhükme var ır. Burada Kur'an ve Sünnet şeriat ın yaz ılı kısmını te şkil ederkenonun yaz ısız kısmını akli prensiplerin te şkil etti ğini söylemi ştik. Ancak akliprensipler eskidenberi kullan ılmadığından eskidenberi kullan ılagelen ictihadıonun yerine kullanmak daha iyi anla şılmayı sağlayacakt ır. Öyle ise yaz ısızşeriat'a ictihad dememiz do ğru olur. Yaz ıh şeriat, kasden insanlar ın zaman vemekâna göre bulunacaklar ı şartlar alt ında muhtaç olacaklar ı hüküm ve müesseseleribulup kurmalar ını kendilerine b ırakm ışt ır. İnsanlar bunu ictihad'layapacaklard ır. Yalnız biz burada ictihad ın Kur'an ve Sünnetin d ışında tek birhukuk ve hüküm kayna ğı olmasında öncekilere uymu ş değiliz. Ancak öncekilerinKur'an ve Sünnetin d ışında zikretmi ş oldukları edillei şeriyyeyi (hükümkaynaklarını) ictihad ın delilleri ve kaynaklar ı kabul ediyoruz. Bunlara ilerdetemas edece ğiz.İ C T İll A Dİslâm Hukukunun Yaz ısız Kaynağı :İctihad kelimesinin kökü "cehd" olup zorluk, me şakkat anlam ına gelir.Bundan gelen "cühd" takat, güç demektir, "mechud" ya ğı çıkarılan süt, kizahmetle ç ıkarılır, "cehad" pur, sert yer'e denirm. Bu kökten türemi ş olanictihad, herhangi bir i şi incelerken zahmet çekerek bütün gücü sarfetmekanlamına gelir. Bunun terim olarak manas ı bundan farklı değildir. O da şudur:Daha fazlas ını yapmaktan aciz oldu ğunu hissedecek surette, şer' İ hükümlerdenbirini zanni olan derecede elde etmek için, bütün gücü sarfetmeye ictihad ı "ve bunu yapan kimseye de müctehit denir. İctihadın terim manas ı ile lügatmanası aras ındaki fark sadece, bu çal ışmanın her hangi bir şeye değil de dinîbir hükmü, yollar ına ba şvurarak ö ğrenme ğe tahsis edilmi ş olmas ıdır. Bundan119 Bak: Tefsiri Taberi 7/82 vd; M. Ali Say ıs ve arkada şları, Tarih et-Te şri el-Islâmi, 52, Mısır1946; Ibn Hazm, Ihkam ul-Ahkâm, 4 /47.120 Ibn Faris, Mu'cem Mekay ıs el-Luga 1 /486-487; Hüseyin Atay, Arapça Türkçe Büyük Lugat304; As ım Efendi, Kamus Tercümesi 1 /1111 vd.121 Amidi, ihkftm 3/139; Ke şful-Pezdevi 4/13; Ibn Humam, et-Tahrir, 3/291; Beydavi, el-Minhaç3/284 (Tahririn kenar ında); 'bn Hazm, Ihkâm ul-Ahkâm 8 /133.63