MEKTÛBÂT TERCEMESİ

Bunlardan bir kısmı, insanların istiyerek yapdığı işlerinin cebr, zor ile olduğunusanmış, çokları da, insanların her işi yaratarak yapdığını, istiyerekyapılan işlere, Allahü teâlânın karışmadığını söylemişdir. Üçüncü anlayışşekli de, doğru yolda gidenlerin, islâmiyyeti iyi anlıyanların sözüdür ki, bunlar,(Fırka-i nâciyye) ismi ile müjdelenmiş olan (Ehl-i sünnet vel-cemâ’at)“radıyallahü teâlâ anhüm”dür. Allahü teâlâ, o yüksek âlimlerden ve onlarınyolunda gidenlerden râzı olsun! Bunlar, birinci ve ikinci kısmda olanlargibi taşkınlık yapmamış, orta yolu seçmişlerdir. Ehl-i sünnetin reîsiolan imâm-ı a’zam Ebû Hanîfe “rahmetullahi aleyh”, imâm-ı Ca’fer-i Sâdıkdan“radıyallahü anh” sordu:- Allahü teâlâ, insanların istekli işlerini, onların arzûsuna bırakmış mıdır?- Allahü teâlâ, rübûbiyyetini, [yaratmak ve her istediğini yapmak büyüklüğünü]âciz kullarına bırakmaz, buyurdu.- Kullarına, işleri zor ile mi yapdırıyor?- Allahü teâlâ âdildir. Kullarına zor ile günâh işletip, sonra Cehennemesokmak, Onun adâletine yakışmaz, buyurdu.- O hâlde, insanların, istekli hareketi, kimin arzûsu ile oluyor, kim yapıyor?- İşleri insanların arzûsuna bırakmamış ve kimseyi cebr etmemişdir. İkisiarası olagelmekdedir. Yaratmağı kullarına bırakmadığı gibi, zor ile de yapdırmaz.İşte, Ehl-i sünnet âlimleri “rahmetullahi aleyhim” diyor ki, kulların ihtiyârî[istekli] hareketlerini, işlerini Allahü teâlâ îcâd etmekde, yaratmakdadır.Onun kudreti ile var oluyorlar. Fekat, insanın kudreti de karışmakdadır.İstekli hareketlerimiz, Allahü teâlânın kudreti ile (Yaratılır) ve bizimkudretimiz ile (Kesb edilmiş) olur.Ehl-i sünnetden, Ebül-Hasen-i Alî Eş’arîye göre “rahmetullahi teâlâaleyh”, insanların istekli işlerine, kendi ihtiyârları, [ya’nî seçim hakları vekudretleri] hiç karışmaz. Yalnız, kul bir iş yapmak isteyince, Allahü teâlâ,o işi hemen yaratmakdadır. Âdet-i ilâhîsi hep böyledir. İşin yapılmasındakulun kudretinin te’sîri olmaz. Bu sözü, (Cebriyye) mezhebinin sözüne yakındır.Bunun için, Eş’arî mezhebine (Cebr-i mütevassıt) denilmekdedir.Büyük âlim, Ebû İshâk İsferâînî buyurdu ki, (İnsanların yapdığı, isteklihareketlerinin meydâna gelmesinde, kendi kudretleri de işe karışmakdadır.İş iki kudretin bir araya gelmesi ile yapılıyor. Biri, kulun kudreti, ikincisiAllahü teâlânın kudretidir. Ayrı iki kuvvetin te’sîri ile, bir iş meydânagelir) diyor. Eş’arîden kâdî Ebû Bekr-i Bâkıllânî buyuruyor ki, (İnsanınkudreti, işin meydâna gelmesine değil, işin iyi veyâ fenâ olmasına, ya’nî tâ’atveyâ günâh olmasına te’sîr eder. Mâtürîdî mezhebi de böyledir). Bu za’îfkulun [ya’nî imâm-ı Rabbânînin “kuddise sirruh”] anladığına göre, insanınkudreti, işin yapılmasına da, iyi veyâ fenâ olmasına da, birlikde te’sîr etmekdedir.Çünki, işin meydâna gelmesine te’sîr etmeyip, yalnız iyi veyâ fenâ olmasınate’sîr eder demek ma’nâsızdır. Çünki, işin iyi veyâ kötü olması, işin– 443 –