gjuha shqipe dhe letersia 11 - Media Print

ën të komunikueshëm për kombet e tjera. Ai e ngre kulturën e vet në
piedestalin e kulturave mbarëkombëtare.
• Zbuloni raportin që krijimtaria e një shkrimtari ka me traditën letrare, me
të tashmen dhe me të ardhmen e letërsisë së kombit të vet dhe më gjerë.
1. lidhja ndërmjet brezave: Dëshmojmë se jemi veriga në zinxhirin e brezave.
2. mbështetja tek trashëgimia e së kaluarës: Jeta nuk fillon me ne,
3. (e ardhmja) as mbaron (mos e dhëntë Zoti) me ne.
4. (trashëgimia) Kemi gjetur gjysma nga të parët e (ajo çka ne do lëmë pas)
do t’i lemë pas.
5. Nuk mundim të pasqyrojmë sensibilitetin – ndjesinë për atë që është e
bukur, e pastër, e mirë – e një kombi pa përfshirë sensibilitetin e brezave
të kaluara (Përfshirja e identitetit kombëtar në letërsi, art.)
6. Me qënë se në të kaluarën e larkme gjuha jonë nuk ka qënë e shkruar
nuk kemi veçse të pakta gjyrma, fragmentare, të kohës së
lashtë.(Trashëgimia jonë e dokumentuar e shkrimit).
• Analizoni dhe interpretoni kompleksitetin e konceptit “shpirt i kombit” sipas
këndvështrimit të Mitrush Kutelit dhe sipas fushëpamjes suaj.
Në kryen e këtyre pak fragmentave qëndrojnë prrallat, gojëdhënat e sidomos
këngët, veçanërisht ato të arbëreshëve. Do zgjedhëm syresh – si pas mundësive
tona, mundësive tona dallonjëse – pjesën që përfaqëson me të vërtetë shpirtin e
kombit, si çelës për të hyrë në botën e së kaluarës. Këtë shpirt e përfaqësojnë
këngët e Vashës (që u bë “dhrizë e bardhë”) edhe të Trimit (që u bë “qipariz”),
Doruntinat, Garentinat, Kostandinët, Nik Petat, Pal Golemët e lavosur,
Katarinat e të tjera të gjith atij brumi. Brenda tyre so-se rron vetë frymë
shqipëtare e lashtë, gjyshët e stërgjyshët kreshnikë, mbasi aluvionet e huaja
janë të pakta edhe s’kanë prishur esencën shqipëtare të lëndës e të trajtës.
“Shpirti i kombit” sipas Kutelit: 1. nga tradita pagane nëpërmjet përrallave,
gojëdhënave, këngëve epike dhe atyre lirike (të mëvona nëpërmjet
arbëreshëve). 2. E kaluara shërben si çelës për të kuptuar të kaluarën, sepse
që andej buron tharmi ynë i kulturës shpirtërore, 3. Bota shpirtërore e
shqiptarëve zbulohet nëpërmjet trashëgimisë mitologjike e legjendare, 4. Ato
japin çelësin që ne të kuptojmë veten në lashtësi, 5. gjeneza e pastër ilire në
racë dhe kulturë, kur ai thotë, mbasi aluvionet e huaja janë të pakta edhe
s’kanë prishur esencën shqipëtare të lëndës e të trajtës
• Cili është subjekti letrar i krijimtarisë së shkrimtarëve dhe si e përligj Kuteli
këtë qëndrim të tijin?
Në shoshitjen e lëndës folkloristike do hedhëm tej atë prodhim të bastarduar
– si ndjenjë e trajtë – të burgjezisë së qyteteve të mezit e të veriut ku bukuria
e vashës është zëvëndësuar me faqetabaknë e dylberit. Pra në gjithë
veprimtarinë tonë letrare – vjershë e prozë – do pasqyrojmë njerinë
përgjithësisht, njerin shqipëtar veçanërisht. Të sotmin e të përhershmin.
Subjekti letrar është njeriu shqiptar veçanërisht, nisur nga karakteri kombëtar i
letërsisë dhe jo nga karakteri universal i saj. Karakteri universal i letërsisë nuk
përfshin karakterin kombëtar të saj. Qëndrimi i Kutelit është se me zbehjen e
lëndës folklorike (origjinale kombëtare duhet kuptuar) letërsia ka humbur një
lloj ndjenje e trajte dhe ka marrë një karakter më të përgjithësuar.
107