gjuha shqipe dhe letersia 11 - Media Print

Ky kthim i fletës, si çdo kthim tjetër, shndërrohet në arrati prej emëruesit të
përbashkët, prej përpjekjes për t’i mveshur këtij emëruesi një tipar që nuk
ngrihet sipër brezit, gjer tek zemra jonë, vetëdija jonë, imagjinata jonë. Kjo
arrati është arrati drejt “fytyrës me tipare jo të përgjithshme”, drejt
numëruesit, drejt së pavarurës, drejt privatësisë. Pavarësisht mbi
shëmbëlltyrën e kujt jemi krijuar, ka pothuaj pesë miliardë si ne dhe për një
qenie njerëzore nuk ka të ardhme tjetër përveç asaj të nënvizuarës nga arti.
Kuptimi nuk është arrati prej realitetit, emërues i përbashkët është
paradigma e zgjedhjes aktuale, por çdo faqe e librit është një mundësi e re
këndvështrimi mbi botën, ndaj konsiderohet realitet. Por kjo jo mbi atë ç’ka
ne (shkrimtarët, brezi i shkrimtarëve) nuk kemi qenë (deri aty ku kemi pasur
mundësi të perceptojmë mbi botën. Ideja është që nuk mund të jemi më
shumë në mendje e ndërgjegje, po dhe imagjinatë se sa breza shkrimtarësh
kanë jetuar. Prandaj më i fundit i shkrimtarëve është urë lidhëse me të
ardhmen. Prandaj edhe arratia sipas Brodskijt është arrati drejt “fytyrës me
tipare jo të përgjithshme”, sepse përjetimi minimalisht është dy herë
personal: 1. sipas shkrimtarit, 2. sipas lexuesit. E pavarura është procesi i të
menduarit që lind nga të lexuarit, ndërsa privatësia është përjetimi. Në fund
Brodskij nënvizon fort edhe një herë rolin evolutiv të artit si parathënës i
qytetërimit dhe i zhvillimit. Përkundrejt kësaj ai vë shprehjen: “Në të kundërt,
na pret e shkuara, para së gjithash, politike me të gjitha stërhollimet masive
policeske”. Pra në qoftë se ne do të udhëhiqemi nga parimet e së shkuarës që
parakupton zgjidhjen praktike të pathelluar ndaj nevojave që mund të ketë e
ardhmja, ne do të biem në rrethet vicioze të përhershme dhe nuk do të
njohim zhvillimin që sjell forca artistike e filozofike e të menduarit.
• Cila është situata e leximit dhe dashamirësisë ndaj librit sot në botë? Po
shqetësimin e Brodskijt, si e gjykoni?
Sidoqoftë, gjendja në të cilën arti në përgjithësi dhe letërsia në veçanti është
trashëgimi (në kuptimin pezhorativ) e pakicës, më duket si një gjë anormale
dhe kanosëse.
Pra Brodskij mendon se bota është në rrugë të mbrapshtë dhe po kërcënohet
nga fakti se njerëzit nuk janë më të prirur drejt të lexuarit. Ky shqetësim
është i drejtë, sepse edhe zhvillimi teknologjik që po e zëvendëson kulturën e
të lexuarit sot, po sjell mangësi gjuhësore, por mbi të gjitha varfërim
shpirtëror.
• Vlerësoni epërsinë etike të artit dhe letërsisë sipas këndvështrimit të
Brodskijt dhe evidentoni frazën që e përligj këtë qëndrim.
Nuk po bëj apel që shteti të zëvendësohet me biblioteka (epërsi etike, duhet
kultivuar popullsia) – megjithëse ky mendim jo rrallë më ka shkuar
ndërmend (epërsi etike, qëndrim personal) – porse nuk dyshoj që nëse
sundimtarët tanë do t’i kishim zgjedhur në bazë të përvojës leximore dhe jo
në bazë të programeve politike, në këtë tokë do të kishte pasur më pak
hidhërim (epërsi etike, sepse lidershipit sipas Brodskijt i mungon shpirti që
kultivohet nga arti/letërsia). Kam përshtypjen se sundimtarin potencial të
fateve tona duhet ta pyesnim para së gjithash jo si e përfytyron ai drejtimin e
politikës së jashtme, por ç’mendon ai për Stendalin, Dikensin, Dostojevskin
(ironizon lidershipin si kultivues të injorancës dhe mbajtës të rrethit vicioz të
trashëguar nga e kaluara).
122