institucionalne promene kao determinanta privrednog razvoja srbije

6 Institucioanlne promene kao determinanta privrednog razvoja Srbije
„Modeliranje“ grabeške tranzicije
Odavno je u ekonomskoj nauci popularno matematičko modeliranje
ekonomske stvarnosti. Bez obzira na naučno‐teorijsku ozbiljnost i privlačnost svih
tih modela, mnogi ekonomski istraživači ih ocjenjuju negativno. Nije jednostavno,
a vjerovatno ni moguće matematički modelirati ekonomsku stvarnost. Može
zvučati paradoksalno, ali se čini da je, ipak, prilično jednostavno matematički
modelirati suštinu postsocijalističke tranzicije. Makar to bilo krajnje uopšteno,
uslovno i laički. Naravno, više radi ironije naše postsocijalističke sudbine, nego
zbog matematike. Naime, okvirna matematička formula mogla bi da glasi:
GPn + Pi + Š = Bpp,
gdje je GPn ‐ gubitak naroda od privatizacije, Pi – pomoći iz inostranstva, Š – šverc i
Bpp – bogatstvo privilegovanih pojedinaca.
Detaljnije strukturiranje desne strane navedene formule bi svakako
uključivalo, kao značajnu stavku, prihvatizovanu imovinu. O kapitalu se može
govoriti samo u malom procentu, jer je mnogo više kapitala pretvoreno u imovinu.
To znači da je ogromni prihvatizovani kapital izgubio svoju osnovnu ekonomsku
funkciju, jer nije stavljen u preduzetničku funkciju. Otuda slijedi pouka mnogim
zvanim i samozvanim ekonomskim analitičarima, koji netačno tvrde da je
nezaposlenost jedan od ključnih problema država u tranziciji. Jedno je uzrok, a
drugo su posljedice. Trebalo bi svima da bude jasno da nema zaposlenosti zato što
nema investicija, a njih nema zato što nema kapitala. Čuva se u raznim pasivnim
oblicima. Inostrane investicije su se u većini slučajeva pokazale kao dezinvesticije.
Još uprošćeniji „ekonometrijski“ model ekonomske stvarnosti u tranzicijskom
regionu mogao bi da glasi: paralelno su se uvećavali ukupna šteta za društvo i
marginalna korist za “sposobne” individualce, u uslovima nejednakosti u pristupu
resursima, tj. u uslovima privilegovanih izbora („naginjanje terena na jednu stranu“ –
F. Peroux. Prednji „model“ se može potkrijepiti teorijski, riječima D. Northa (1981,
p. 22): “Jedno je eksploatatorski pristup državi s neravnomjernom raspodjelom potencijala
prisile, kojom se maksimizuje dohodak koji se nalazi u vlasništvu grupe ljudi, nezavisno od
toga kako to utiče na blagostanje društva u cjelini (institucionalni monizam – prim.
autora) ... Sasvim drugo je “ugovorni” institucionalni pristup s dogovorenom
ravnomjernom raspodjelom državne prisile“ (misli na institucionalni pluralizam – prim
autora).