institucionalne promene kao determinanta privrednog razvoja srbije

Neophodnost primjene institucionalnog pluralizma za održiv ekonomski razvoj 3
razvijanje bilo kojeg instituta, na račun ostalih, vodi ekonomske reforme u
ćorsokak. Dominacija institucionalnog monizma (misli se prvenstveno na navodno
forsiranje tržišnog regulisanja) izazvala je nesagledive tranzicione posljedice.
Izostala je institucionalna kontrola, koja podrazumijeva široke društvene interese i
objektivne regulatore (za razliku od partijske kontrole, koja počiva na uskim
lobističkim interesima i subjektivnim regulatorima ponašanja). Ojačali su specifični
oblici kontrole ekonomskih tokova od strane nomenklaturno–lobističkih klanova,
fabrikovanih iz vladajućih partijskih krugova i njihovih lobista (tzv. meta‐
institucionalizacija). Takvi oblici kontrole, svojom organizovanom i razgranatom
mrežom interesnih neformalnih instituta, 1 podčinili su većinu oblasti ekonomskog i
društvenog života. Pojedini »igrači« i njihove »veze« dominirali su nad
institucijama kao pravilima igre. Sve je to deformisalo i redukovalo ekonomsku
stvarnost i opštu institucionalnu strukturu.
Institucionalne promjene su vremenski, strukturno, kvalitativno, kvantitativno
i funkcionalno značajno zaostajale za drugim tranzitivnim promjenama, umjesto da
budu njihov oslonac, stimulans i garant. Poznato je da je D. North (1994, p. 79)
insistirao na vremenskoj usklađenosti institucionalnih promjena, jer ona povećava
propulzivnu moć svih ostalih promjena, od kojih su mnoge izmakle kontroli, ili su
bile samo (uglavnom) retoričkog karaktera. Postojao je veliki raskorak između
formalno uspostavljenih ekonomskih institucija i suštinskog ekonomskog
ponašanja, koje je bilo daleko od regularnih normi.
Uzorni model
Nosiocima ekonomske politike u našem regionu navodno je nepoznata
teorijska koncepcija institucionalnog pluralizma, koja se praktično primjenjuje u
svim razvijenim privredama. Sjetimo se da je Nobelovac D. North (1981, p. 32) prije
tri decenije pisao: „Dominantan cilj kapitalističke države je izgradnja takve
institucionalne strukture, prvenstveno strukture prava svojine, pomoću koje se dostiže
maksimizacija dohodaka (društveno blagostanje ‐ prim. autora) i visok stepen sloboda“
(preko minimizacije troškova za specifikaciju i zaštitu prava svojine – prim.
autora).
Valjda bi trebalo svima, a posebno akademskim krugovima, da bude jasno da
navedena“ institucionalna struktura“ podrazumijeva pluralizam institucija, a ne
nikako monizam. Osvrnimo se – ima li negdje u širem regionu država Jugoistočne
Evrope takve pluralističke institucionalne strukture? Nema. Zato nema ni
1 Opšteprihvaćeni, rutinski stereotipi i norme ponašanja, ukorijenjeni u individualnoj i
društvenoj svijesti, koji regulišu skrivene i polulegalne poslove.