พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

[73] 86พจนานุกรมพุทธศาสตร[73] ญาณ 3 2 (ความหยั่งรู, ปรีชาหยั่งรู — ¥àõa: insight; knowledge)1. สัจจญาณ (หยั่งรูสัจจะ คือ ความหยั่งรูอริยสัจจ 4 แตละอยางตามที่เปนๆ วา นี้ทุกข นี้ทุกขสมุทัย นี้ทุกขนิโรธ นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา — Sacca-¤àõa: knowledge of theTruths as they are)2. กิจจญาณ (หยั่งรูกิจ คือ ความหยั่งรูกิจอันจะตองทํ าในอริยสัจจ 4 แตละอยางวา ทุกขควรกํ าหนดรู ทุกขสมุทัยควรละเสีย เปนตน — Kicca-¤àõa: knowledge of the functionswith regard to the respective Four Noble Truths)3. กตญาณ (หยั่งรูการอันทํ าแลว คือ ความหยั่งรูวากิจอันจะตองทํ าในอริยสัจจ 4 แตละอยางนั้นไดทํ าเสร็จแลว — Kata-¤àõa: knowledge of what has been done withregard to the respective Four Noble Truths)ญาณ 3 ในหมวดนี้ เนื่องดวยอริยสัจจ 4 โดยเฉพาะ เรียกชื่อเต็มตามที่มาวา ญาณ-ทัสสนะ อันมีปริวัฏฏ 3 (ญาณทัสสนะมีรอบ 3 หรือ ความหยั่งรูหยั่งเห็นครบ 3 รอบ —thrice-revolved knowledge and insight) หรือ ปริวัฏฏ 3 แหงญาณทัสสนะ (the threeaspects of intuitive knowledge regarding the Four Noble Truths)ปริวัฏฏ หรือวนรอบ 3 นี้ เปนไปในอริยสัจจทั้ง 4 รวมเปน 12 ญาณทัสสนะนั้น จึงไดชื่อวามีอาการ 12 (twelvefold intuitive insight หรือ knowing and seeing under twelve modes)พระผูมีพระภาคทรงมีญาณทัสสนะตามเปนจริงในอริยสัจจ 4 ครบวนรอบ 3 มีอาการ 12(ติปริวฏฏํ ทฺวาทสาการํ ยถาภูตํ าณทสฺสนํ ) อยางนี้แลว จึงปฏิญาณพระองคไดวาทรงบรรลุอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณแลว.ดู [205] กิจในอริยสัจจ 4.Vin.I.11; S.V.422.วินย.4/16/21; สํ.ม.19/1670/530; สํ.อ.3/409.[74] ตัณหา 3 (ความทะยานอยาก — Taõhà: craving)1. กามตัณหา (ความทะยานอยากในกาม, ความอยากไดกามคุณ คือสิ่งสนองความตองการทางประสาททั้งหา — Kàma-taõhà: craving for sensual pleasures; sensual craving)2. ภวตัณหา (ความทะยานอยากในภพ, ความอยากในภาวะของตัวตนที่จะได จะเปนอยางใดอยางหนึ่ง อยากเปน อยากคงอยู ตลอดไป, ความใครอยากที่ประกอบดวยภวทิฏฐิหรือสัสสตทิฏฐิ— Bhava-taõhà: craving for existence)3. วิภวตัณหา (ความทะยานอยากในวิภพ, ความอยากในความพรากพนไปแหงตัวตนจากความเปนอยางใดอยางหนึ่งอันไมปรารถนา อยากทํ าลาย อยากใหดับสูญ, ความใครอยากที่ประกอบดวยวิภวทิฏฐิหรืออุจเฉททิฏฐิ — Vibhava-taõhà: craving for non-existence;craving for self-annihilation)A.III.445; Vbh.365.องฺ.ฉกฺก.22/377/494; อภิ.วิ.35/933/494.