พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 3 95[92]1. ตัณหา (ความทะยานอยาก, ความปรารถนาที่จะบํ ารุงบํ าเรอปรนเปรอตน, ความอยากไดอยากเอา — Taõhà: craving; selfish desire)2. ทิฏฐิ (ความคิดเห็น ความเชื่อถือ ลัทธิ ทฤษฎี อุดมการณตางๆ ที่ยึดถือไวโดยงมงายหรือโดยอาการเชิดชูวาอยางนี้เทานั้นจริง อยางอื่นเท็จทั้งนั้น เปนตน ทํ าใหปดตัวแคบ ไมยอมรับฟงใคร ตัดโอกาสที่จะเจริญปญญา หรือคิดเตลิดไปขางเดียว ตลอดจนเปนเหตุแหงการเบียดเบียนบีบคั้นผูอื่นที่ไมถืออยางตน, ความยึดติดในทฤษฎี ฯลฯ ถือความคิดเห็นเปนความจริง —Diññhi: view; dogma; speculation)3. มานะ (ความถือตัว, ความสํ าคัญตนวาเปนนั่นเปนนี่ ถือสูงถือตํ่ า ยิ่งใหญเทาเทียม หรือดอยกวาผูอื่น, ความอยากเดนอยากยกชูตนใหยิ่งใหญ — Màna: conceit)ในคัมภีรวิภังค เรียกปปญจะ 3 นี้เปน ฉันทะ (คือตัณหา) มานะ ทิฏฐิNd 1 280; Vbh.393; Nett. 37–38. ขุ.ม.29/505/337; อภิ.วิ.35/1034/530; เนตฺติ. 56–57.[92] ปริญญา 3 (การกํ าหนดรู, การทํ าความรูจัก, การทํ าความเขาใจโดยครบถวน —Pari¤¤à: full understanding; diagnosis)1. ญาตปริญญา (กําหนดรู ดวยใหเปนสิ่งอันรู แลว, กําหนดรู ขั้นรู จัก, กําหนดรู ตามสภาวลักษณะคือ ทํ าความรูจักจํ าเพาะตัวของสิ่งนั้นโดยตรง พอใหชื่อวาไดเปนอันรูจักสิ่งนั้นแลว เชนรูวา นี้คือเวทนา เวทนาคือสิ่งที่มีลักษณะเสวยอารมณ ดังนี้เปนตน — ¥àta-pari¤¤à: fullknowledge as the known; diagnosis as knowledge)2. ตีรณปริญญา (กําหนดรู ดวยการพิจารณา, กําหนดรู ขั้นพิจารณา, กําหนดรู โดยสามัญลักษณะคือ ทํ าความรูจักสิ่งนั้นพิจารณาเห็นโดยความเปนของไมเที่ยง เปนทุกข เปนอนัตตา เชนวาเวทนาไมเที่ยง มีความแปรปรวนไปเปนธรรมดา ไมใชตัวไมใชตน ดังนี้เปนตน — Tãraõapari¤¤à:full knowledge as investigating; diagnosis as judgment)3. ปหานปริญญา (กําหนดรู ดวยการละ, กําหนดรู ถึงขั้นละได, กําหนดรู โดยตัดทางมิใหฉันทราคะเกิดมีในสิ่งนั้น คือรูวาสิ่งนั้นเปนอนิจจัง ทุกขัง อนัตตาแลว ละนิจจสัญญาเปนตน ในสิ่งนั้นเสียได — Pahàna-pari¤¤à: full knowledge as abandoning; diagnosis as abandoning)ปริญญา 3 นี้ เปนโลกิยะ มีขันธ 5 เปนอารมณ เปนกิจในอริยสัจจขอที่ 1 คือทุกข ในทางปฏิบัติ จัดเขาใน วิสุทธิ ขอ 3 ถึง 6 คือก. ตั้งแตนามรูปปริเฉท ถึง ปจจยปริคคหะ เปนภูมิแหงญาตปริญญา (= 3. ทิฏฐิวิสุทธิ และ 4.กังขาวิตรณวิสุทธิ)ข. ตั้งแตกลาปสัมมสนะ ถึง อุทยัพพยานุปสสนา เปนภูมิแหงตีรณปริญญา (= 5. มัคคามัคค-ญาณทัสสนวิสุทธิ)ค. ตั้งแตภังคานุปสสนา ขึ้นไป เปนภูมิแหงปหานปริญญา (= 6. ปฏิปทาญาณทัสสนวิสุทธิ)ดู [205] กิจในอริยสัจจ 4; [285] วิสุทธิ 7; [311] วิปสสนาญาณ 9.