พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 4 141[183]1. กายานุปสสนาสติปฏฐาน (การตั้งสติกํ าหนดพิจารณากาย ใหรูเห็นตามเปนจริงวา เปนแตเพียงกาย ไมใชสัตวบุคคลตัวตนเราเขา — Kàyànupassanà-~: contemplation of thebody; mindfulness as regards the body) ทานจํ าแนกวิธีปฏิบัติไวหลายอยาง คืออานาปานสติ กํ าหนดลมหายใจ 1 อิริยาบถ กํ าหนดรูทันอิริยาบถ 1 สัมปชัญญะ สรางสัมปชัญญะในการกระทํ าความเคลื่อนไหวทุกอยาง 1 ปฏิกูลมนสิการ พิจารณาสวนประกอบอันไมสะอาดทั้งหลายที่ประชุมเขาเปนรางกายนี้ 1 ธาตุมนสิการ พิจารณาเห็นรางกายของตนโดยสักวาเปนธาตุแตละอยางๆ 1 นวสีวถิกา พิจารณาซากศพในสภาพตางๆ อันแปลกกันไปใน9 ระยะเวลา ใหเห็นคติธรรมดาของรางกาย ของผูอื่นเชนใด ของตนก็จักเปนเชนนั้น 12. เวทนานุปสสนาสติปฏฐาน (การตั้งสติกํ าหนดพิจารณาเวทนา ใหรูเห็นตามเปนจริงวาเปนแตเพียงเวทนา ไมใชสัตวบุคคลตัวตนเราเขา — Vedanànupassanà-~: contemplationof feelings; mindfulness as regards feelings) คือ มีสติอยูพรอมดวยความรูชัดเวทนาอันเปนสุขก็ดี ทุกขก็ดี เฉยๆ ก็ดี ทั้งที่เปนสามิส และเปนนิรามิสตามที่เปนไปอยูในขณะนั้นๆ3. จิตตานุปสสนาสติปฏฐาน (การตั้งสติกํ าหนดพิจารณาจิต ใหรูเห็นตามเปนจริงวา เปนแตเพียงจิต ไมใชสัตวบุคคลตัวตนเราเขา — Cittànupassanà-~: contemplation of mind;mindfulness as regards thoughts) คือ มีสติอยูพรอมดวยความรูชัดจิตของตนที่มีราคะ ไมมีราคะ มีโทสะ ไมมีโทสะ มีโมหะ ไมมีโมหะ เศราหมองหรือผองแผว ฟุงซานหรือเปนสมาธิฯลฯ อยางไรๆ ตามที่เปนไปอยูในขณะนั้นๆ4. ธัมมานุปสสนาสติปฏฐาน (การตั้งสติกํ าหนดพิจารณาธรรม ใหรูเห็นตามเปนจริงวาเปนแตเพียงธรรม ไมใชสัตวบุคคลตัวตนเราเขา — Dhammànupassanà-~: contemplationof mind-objects; mindfulness as regards ideas) คือ มีสติอยูพรอมดวยความรูชัดธรรมทั้งหลาย ไดแก นิวรณ 5 ขันธ 5 อายตนะ 12 โพชฌงค 7 อริยสัจจ 4 วาคืออะไรเปนอยางไร มีในตนหรือไม เกิดขึ้น เจริญบริบูรณ และดับไปไดอยางไร เปนตน ตามที่เปนจริงของมันอยางนั้นๆ.D.II.290–315; M.I.55–63.ที.ม.10/273–300/325–351; ม.มู.12/131-152/103–127.[183] สมชีวิธรรม 4 (หลักธรรมของคูชีวิต, ธรรมที่จะทํ าใหคูสมรสมีชีวิตสมหรือสมํ่ าเสมอกลมกลืนกัน อยูครองกันยืดยาว — Samajãvidhamma: qualities which make a couplewell matched)1. สมสัทธา (มีศรัทธาสมกัน — Sama-saddhà: to be matched in faith)2. สมสีลา (มีศีลสมกัน — Sama-sãlà: to be matched in moral conduct)3. สมจาคา (มีจาคะสมกัน — Sama-càgà: to be matched in generosity)4. สมปญญา (มีปญญาสมกัน — Sama-pa¤¤à: to be matched in wisdom)A.II.60.องฺ.จตุกฺก.21/55/80.