พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 10 241[326]2. ศีล (ความประพฤติดีงาม คือ สํ ารวมกายและวจีทวาร ประกอบแตการสุจริต รักษากิตติคุณใหควรเปนตัวอยาง และเปนที่เคารพนับถือของประชาราษฎร มิใหมีขอที่ใครจะดูแคลน — Sãla:high moral character)3. ปริจจาคะ (การบริจาค คือ เสียสละความสุขสําราญ เปนตน ตลอดจนชีวิตของตน เพื่อประโยชนสุขของประชาชน และความสงบเรียบรอยของบานเมือง — Pariccàga: self-sacrifice)4. อาชชวะ (ความซื่อตรง คือ ซื่อตรงทรงสัตยไรมารยา ปฏิบัติภารกิจโดยสุจริต มีความจริงใจ ไมหลอกลวงประชาชน — âjjava: honesty; integrity)5. มัททวะ (ความออนโยน คือ มีอัธยาศัย ไมเยอหยิ่งหยาบคายกระดางถือองค มีความงามสงาเกิดแตทวงทีกิริยาสุภาพนุมนวล ละมุนละไม ใหไดความรักภักดี แตมิขาดยํ าเกรง —Maddava: kindness and gentleness)6. ตปะ (ความทรงเดช คือ แผดเผากิเลสตัณหา มิใหเขามาครอบงํ ายํ่ ายีจิต ระงับยับยั้งขมใจได ไมยอมใหหลงใหลหมกมุนในความสุขสํ าราญและความปรนเปรอ มีความเปนอยูสมํ่ าเสมอหรืออยางสามัญ มุงมั่นแตจะบํ าเพ็ญเพียร ทํ ากิจใหบริบูรณ — Tapa: austerity; self-control;non-indulgence)7. อักโกธะ (ความไมโกรธ คือ ไมกริ้วกราดลุอํ านาจความโกรธ จนเปนเหตุใหวินิจฉัยความและกระทํ าการตางๆ ผิดพลาดเสียธรรม มีเมตตาประจํ าใจไวระงับความเคืองขุน วินิจฉัยความและกระทํ าการดวยจิตอันราบเรียบเปนตัวของตนเอง — Akkodha: non-anger; non-fury)8. อวิหิงสา (ความไมเบียดเบียน คือ ไมบีบคั้นกดขี่ เชน เก็บภาษีขูดรีด หรือเกณฑแรงงานเกินขนาด ไมหลงระเริงอํานาจ ขาดความกรุณา หาเหตุเบียดเบียนลงโทษอาชญาแกประชาราษฎรผูใด เพราะอาศัยความอาฆาตเกลียดชัง — Avihi§sà: non-violence; non-oppression)9. ขันติ (ความอดทน คือ อดทนตองานที่ตรากตรํ า ถึงจะลํ าบากกายนาเหนื่อยหนายเพียงไรก็ไมทอถอย ถึงจะถูกยั่วถูกหยันดวยคํ าเสียดสีถากถางอยางใด ก็ไมหมดกํ าลังใจ ไมยอมละทิ้งกรณียที่บํ าเพ็ญโดยชอบธรรม — Khanti: patience; forbearance; tolerance)10. อวิโรธนะ (ความไมคลาดธรรม คือ วางองคเปนหลักหนักแนนในธรรม คงที่ไมมีความเอนเอียงหวั่นไหวเพราะถอยคําที่ดีราย ลาภสักการะ หรืออิฏฐารมณ อนิฏฐารมณใดๆ สถิตมั่นในธรรมทั้งสวนยุติธรรม คือ ความเที่ยงธรรม ก็ดี นิติธรรม คือ ระเบียบแบบแผนหลักการปกครอง ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีอันดีงาม ก็ดี ไมประพฤติใหเคลื่อนคลาดวิบัติไป — Avirodhana: nondeviationfrom righteousness; conformity to the law)ราชธรรม 10 นี้ พึงจดจํ างายๆ โดยคาถาในบาลี ดังนี้ทานํ สีลํ ปริจฺจาคํ อาชฺชวํ มทฺทวํ ตปอกฺโกธํ อวิหึสฺจ ขนฺติฺจ อวิโรธนํ.J.V.378.ขุ.ชา.28/240/86.