พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวดเกิน 10 253[340]12. ชาติปจฺจยา ชรามรณํ เพราะชาติเปนปจจัย ชรามรณะ จึงมี (Dependent on Birtharise Decay and Death.)โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา สมฺภวนฺติความโศก ความครํ่ าครวญ ทุกข โทมนัส และความคับแคนใจ ก็มีพรอม(There also arise sorrow, lamentation, pain, grief and despair.)เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ.ความเกิดขึ้นแหงกองทุกขทั้งปวงนี้ จึงมีดวยประการฉะนี้(Thus arises this whole mass of suffering.)แสดงตามลํ าดับ จากตนไปหาปลายอยางนี้ เรียกวา อนุโลมเทศนา (teaching inforward order) ถาแสดงยอนกลับจากปลายมาหาตน วา ชรามรณะเปนตน มีเพราะชาติเปนปจจัย ชาติมีเพราะภพเปนปจจัย ฯลฯ สังขารมีเพราะอวิชชาเปนปจจัย เรียกวา ปฏิโลมเทศนา(teaching in backward order)องค (factors) หรือหัวขอ 12 นั้น มีความหมายโดยสังเขป ดังนี้1. อวิชชา (Avijjà: ignorance) ความไมรู คือไมรูในอริยสัจจ 4 หรือตามนัยอภิธรรมวาอวิชชา 8 ดู [208] อวิชชา 4; [209] อวิชชา 82. สังขาร (Saïkhàra: kamma-formations) สภาพที่ปรุงแตง ไดแก [120] สังขาร 32หรือ[129] อภิสังขาร 33. วิญญาณ (Vi¤¤àõa: consciousness) ความรูแจงอารมณ ไดแก [268] วิญญาณ 64. นามรูป (Nàma-råpa: mind and matter) นามและรูป ไดแก เวทนา สัญญา เจตนาผัสสะ มนสิการ หรือตามนัยอภิธรรมวา นามขันธ 3 + รูป ดู [216] ขันธ 5 (ขอ 2, 3, 4)[38–41] รูป 2, 285. สฬายตนะ (Saëàyatana: six sense-bases) อายตนะ 6 ไดแก [276] อายตนะภายใน 66. ผัสสะ (Phassa: contact) ความกระทบ, ความประจวบ ไดแก [272] สัมผัส 67. เวทนา (Vedanà: feeling) ความเสวยอารมณ ไดแก [113] เวทนา 68. ตัณหา (Taõhà: craving) ความทะยานอยาก ไดแก ตัณหา 6 มีรูปตัณหา เปนตน (ตัณหาในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในสัมผัสทางกาย และในธรรมารมณ) ดู [74] ตัณหา 3 ดวย9. อุปาทาน (Upàdàna: clinging; attachment) ความยึดมั่น ไดแก [214] อุปาทาน 410. ภพ (Bhava: becoming) ภาวะชีวิต ไดแก [98] ภพ 3 อีกนัยหนึ่งวา ไดแก กรรมภพ (ภพคือกรรม — active process of becoming ตรงกับ [129] อภิสังขาร 3) กับ อุปปตติภพ(ภพคือที่อุบัติ — rebirth-process of becoming ตรงกับ [98] ภพ 3)11. ชาติ (Jàti: birth) ความเกิด ไดแก ความปรากฏแหงขันธทั้งหลาย การไดอายตนะ12. ชรามรณะ (Jarà-maraõa: decay and death) ความแกและความตาย ไดแก ชรา (ความ