พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 2 81[63]5. ปฏิสัมภิทัปปตตะ (ผูบรรลุปฏิสัมภิทาสี่ — Pañisambhidappatta: one having gainedthe Four Analytic Insights)ทั้งหมดนี้ ยอลงแลวเปน 2 คือ พระปญญาวิมุต กับพระอุภโตภาควิมุต เทานั้น พระสุกข-วิปสสกที่กลาวถึงขางตน เปน พระปญญาวิมุต ประเภทหนึ่ง (ในจํ านวนพระปญญาวิมุต 5ประเภท คือ พระสุกขวิปสสก และทานผูไดฌาน 4 ขั้นใดขั้นหนึ่งมากอนไดบรรลุอรหัตตผล)พระเตวิชชะ กับพระฉฬภิญญะ เปน อุภโตภาควิมุต ทั้งนั้น แตทานแยกพระอุภโตภาควิมุตไวเปนขอหนึ่งตางหาก เพราะพระอุภโตภาควิมุตที่ไมไดโลกียวิชชาและโลกียอภิญญา ก็มี สวนพระปฏิสัมภิทัปปตตะ ไดความแตกฉานทั้งสี่ดวยปจจัยทั้งหลาย คือ การเลาเรียน สดับ สอบคน ประกอบความเพียรไวเกา และการบรรลุอรหัต.พระอรหันต 5 นั้น แตละประเภท จํ าแนกโดยวิโมกข 3 รวมเปน 15 จํ าแนกออกไปอีกโดยปฏิปทา 4 จึงรวมเปน 60 ความละเอียดในขอนี้ จะไมแสดงไว เพราะจะทํ าใหฟนเฝอ ผูตองการทราบยิ่งขึ้นไป พึงดูในหนังสือนี้ฉบับใหญดู [61] อรหันต 2; [106] วิชชา 3; [155] ปฏิสัมภิทา 4; [274] อภิญญา 6.Vism.710.วิสุทฺธิ.3/373; วิสุทฺธิ.ฏีกา3/657.[63] อริยบุคคล 7 (บุคคลผูประเสริฐ — Ariyapuggala: noble individuals) เรียงจากสูงลงมา1. อุภโตภาควิมุต (ผูหลุดพนทั้งสองสวน คือ ทานที่ไดสัมผัสวิโมกข 8 ดวยกาย และสิ้นอาสวะแลวเพราะเห็นดวยปญญา หมายเอาพระอรหันตผูไดเจโตวิมุตติขั้นอรูปสมาบัติมากอนที่จะไดปญญาวิมุตติ — Ubhatobhàgavimutta: one liberated in both ways)2. ปญญาวิมุต (ผูหลุดพนดวยปญญา คือ ทานที่มิไดสัมผัสวิโมกข 8 ดวยกาย แตสิ้นอาสวะแลวเพราะเห็นดวยปญญา หมายเอาพระอรหันตผูไดปญญาวิมุตติก็สํ าเร็จเลยทีเดียว —Pa¤¤àvimutta: one liberated by understanding)3. กายสักขี (ผูเปนพยานดวยนามกาย หรือ ผูประจักษกับตัว คือ ทานที่ไดสัมผัสวิโมกข 8ดวยกาย และอาสวะบางสวนก็สิ้นไปเพราะเห็นดวยปญญา หมายเอาพระอริยบุคคลผูบรรลุโสดาปตติผลแลวขึ้นไป จนถึงเปนผูปฏิบัติเพื่ออรหัต ที่มีสมาธินทรียแกกลาในการปฏิบัติ —Kàyasakkhã: the body-witness)4. ทิฏฐิปปตตะ (ผูบรรลุสัมมาทิฏฐิ คือ ทานที่เขาใจอริยสัจจธรรมถูกตองแลว และอาสวะบางสวนก็สิ้นไปเพราะเห็นดวยปญญา หมายเอาพระอริยบุคคลผูบรรลุโสดาปตติผลแลวขึ้นไปจนถึงเปนผูปฏิบัติเพื่ออรหัต ที่มีปญญินทรียแกกลาในการปฏิบัติ — Diññhippatta: oneattained to right view)5. สัทธาวิมุต (ผูหลุดพนดวยศรัทธา คือ ทานที่เขาใจอริยสัจจธรรมถูกตองแลว และอาสวะบางสวนก็สิ้นไปเพราะเห็นดวยปญญา แตมีศรัทธาเปนตัวนํ า หมายเอาพระอริยบุคคลผูบรรลุโสดาปตติผลแลวขึ้นไป จนถึงเปนผูปฏิบัติเพื่ออรหัต ที่มีสัทธินทรียแกกลาในการปฏิบัติ —