พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 4 145[189]3. ธัมมจักกัปปวัตตนสถาน (ที่พระพุทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา ธัมมจักกัปปวัตตนสูตรคือ ที่ปาอิสิปตนมฤคทายวัน แขวงเมืองพาราณสี เรียกปจจุบันวาสารนาถ —Dhammacakkappavattanaññhàna: place where the Buddha preached the FirstSermon)4. ปรินิพพุตสถาน (ที่พระพุทธเจาเสด็จปรินิพพาน คือ ที่สาลวโนทยาน เมืองกุสินารา —Parinibbutaññhàna: place where the Buddha passed away into Parinibbàna)D.II.140.ที.ม.10/131/163.[189] สัมปชัญญะ 4 (ความรูตัว, ความรูตัวทั่วพรอม, ความรูชัด, ความรูทั่วชัด, ความตระหนัก — Sampaja¤¤a: clear comprehension; clarity of consciousness; awareness)1. สาตถกสัมปชัญญะ (รูชัดวามีประโยชน หรือตระหนักในจุดหมาย คือ รูตัวตระหนักชัดวาสิ่งที่กระทํ านั้นมีประโยชนตามความมุงหมายอยางไรหรือไม หรือวาอะไรควรเปนจุดหมายของการกระทํ านั้น เชน ผูเจริญกรรมฐาน เมื่อจะไป ณ ที่ใดที่หนึ่ง มิใชสักวารูสึกหรือนึกขึ้นมาวาจะไป ก็ไป แตตระหนักวาเมื่อไปแลวจะไดปติสุขหรือความสงบใจ ชวยใหเกิดความเจริญโดยธรรม จึงไป โดยสาระคือ ความรูตระหนักที่จะเลือกทํ าสิ่งที่ตรงกับวัตถุประสงคหรืออํ านวยประโยชนที่มุงหมาย — Sàtthaka-sampaja¤¤a: clear comprehension of purpose)2. สัปปายสัมปชัญญะ (รูชัดวาเปนสัปปายะ หรือตระหนักในความเหมาะสมเกื้อกูล คือรูตัวตระหนักชัดวาสิ่งของนั้น การกระทํ านั้น ที่ที่จะไปนั้น เหมาะกันกับตน เกื้อกูลแกสุขภาพ แกกิจเอื้อตอการสละละลดแหงอกุศลธรรมและการเกิดขึ้นเจริญงอกงามแหงกุศลธรรม จึงใช จึงทํ าจึงไป หรือเลือกใหเหมาะ เชน ภิกษุใชจีวรที่เหมาะกับดินฟาอากาศและเหมาะกับภาวะของตนที่เปนสมณะ ผูเจริญกรรมฐานจะไปฟงธรรมอันมีประโยชนในที่ชุมนุมใหญ แตรูวามีอารมณซึ่งจะเปนอันตรายตอกรรมฐาน ก็ไมไป โดยสาระคือ ความรูตระหนักที่จะเลือกทํ าแตสิ่งที่เหมาะสบายเอื้อตอกาย จิต ชีวิต กิจ พื้นภูมิ และภาวะของตน — Sappàya-~: clear comprehensionof suitability)3. โคจรสัมปชัญญะ (รู ชัดวาเปนโคจร หรือตระหนักในแดนงานของตน คือ รู ตัวตระหนักชัดอยูตลอดเวลาถึงสิ่งที่เปนกิจ หนาที่ เปนตัวงาน เปนจุดของเรื่องที่ตนกระทํา ไมวาจะไปไหนหรือทําอะไรอื่น ก็รู ตระหนักอยู ไมปลอยใหเลือนหายไป มิใชวาพอทําอะไรอื่น หรือไปพบกับสิ่งอื่นเรื่องอื่นก็เตลิดเพริดไปกับสิ่งนั้นเรื่องนั้น เปนนกบินไมกลับรัง โดยเฉพาะการไมทิ้งอารมณกรรมฐาน ซึ่งรวมถึงการบําเพ็ญจิตภาวนาและปญญาภาวนาในกิจกรรมทุกอยางในชีวิตประจําวัน โดยสาระคือความรู ตระหนักที่จะคุมกายและจิตไวใหอยู ในกิจ ในประเด็น หรือแดนงานของตน ไมใหเขว เตลิดเลื่อนลอย หรือหลงลืมไปเสีย — Gocara-~: clear comprehension of the domain)4. อสัมโมหสัมปชัญญะ (รูชัดวาไมหลง หรือตระหนักในตัวเนื้อหาสภาวะ ไมหลงใหลฟนเฟอน คือเมื่อไปไหน ทํ าอะไร ก็รูตัวตระหนักชัดในการเคลื่อนไหว หรือในการกระทํ านั้น และในสิ่งที่กระทํ านั้น ไมหลง ไมสับสนเงอะงะฟนเฟอน เขาใจลวงตลอดไปถึงตัวสภาวะในการกระทํ า