พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

[123] 106พจนานุกรมพุทธศาสตร1. ยถาลาภสันโดษ (ยินดีตามที่ได, ยินดีตามที่พึงได คือ ตนไดสิ่งใดมา หรือเพียรหาสิ่งใดมาได เมื่อเปนสิ่งที่ตนพึงได ไมวาจะหยาบหรือประณีตแคไหน ก็ยินดีพอใจดวยสิ่งนั้น ไมติดใจอยากไดสิ่งอื่น ไมเดือดรอนกระวนกระวายเพราะสิ่งที่ตนไมได ไมปรารถนาสิ่งที่ตนไมพึงไดหรือเกินไปกวาที่ตนพึงไดโดยถูกตองชอบธรรม ไมเพงเล็งปรารถนาของที่คนอื่นได ไมริษยาเขา —Yathàlàbha-santosa: contentment with what one gets and deserves to get)2. ยถาพลสันโดษ (ยินดีตามกํ าลัง คือ ยินดีแตพอแกกํ าลังรางกายสุขภาพและวิสัยแหงการใชสอยของตน ไมยินดีอยากไดเกินกํ าลัง ตนมีหรือไดสิ่งใดมาอันไมถูกกับกํ าลังรางกายหรือสุขภาพ เชน ภิกษุไดอาหารบิณฑบาตที่แสลงตอโรคของตน หรือเกินกํ าลังการบริโภคใชสอย ก็ไมหวงแหนเสียดายเก็บไวใหเสียเปลา หรือฝนใชใหเปนโทษแกตน ยอมสละใหแกผูอื่นที่จะใชไดและรับหรือแลกเอาสิ่งที่ถูกโรคกับตนแตเพียงที่พอแกกํ าลังการบริโภคใชสอยของตน —Yathàbala-santosa: contentment with what is within one’s strength or capacity)3. ยถาสารุปปสันโดษ (ยินดีตามสมควร คือ ยินดีตามที่เหมาะสมกับตน อันสมควรแกภาวะฐานะ แนวทางชีวิต และจุดหมายแหงการบํ าเพ็ญกิจของตน เชน ภิกษุไมปรารถนาสิ่งของอันไมสมควรแกสมณภาวะ หรือภิกษุบางรูปไดปจจัยสี่ที่มีคามาก เห็นวาเปนสิ่งสมควรแกทานผูทรงคุณสมบัตินานับถือ ก็นํ าไปมอบใหแกทานผูนั้น ตนเองใชแตสิ่งอันพอประมาณ หรือภิกษุบางรูปกํ าลังประพฤติวัตรขัดเกลาตน ไดของประณีตมา ก็สละใหแกเพื่อนภิกษุรูปอื่นๆ ตนเองเลือกหาของปอนๆ มาใช หรือตนเองมีโอกาสจะไดลาภอยางหนึ่ง แตรูวาสิ่งนั้นเหมาะสมหรือเปนประโยชนแกทานผูอื่นที่เชี่ยวชาญถนัดสามารถดานนั้น ก็สละใหลาภถึงแกทานผูนั้น ตนรับเอาแตสิ่งที่เหมาะสมกับตน — Yathàsàruppa-santosa: contentment with what isbefitting)สันโดษ 3 นี้ เปนไปในปจจัย 4 แตละอยาง จึงรวมเรียกวา สันโดษ 12อนึ่ง สันโดษ 3 นี้ เปนคํ าอธิบายของพระอรรถกถาจารย ซึ่งมุงแสดงขอปฏิบัติของพระภิกษุโดยเฉพาะ ปรากฏในอรรถกถาและฎีกามากมายไมนอยกวา 10 แหง คฤหัสถพึงพิจารณาประพฤติปฏิบัติตามสมควร.AA.I.45; KhA.145; UdA.229; etc.ที.อ.1/253; ม.อ.2/188; องฺ.อ.1/81; ขุทฺทก.อ.159; อุ.อ.288; ฯลฯ.[123] สัปปุริสบัญญัติ 3 (บัญญัติของสัตบุรุษ, ขอปฏิบัติที่สัตบุรุษวางเปนแบบไว หรือกลาวสรรเสริญไว, ความดีที่คนดีถือลงกัน — Sappurisa-pa¤¤atti: things established byrighteous people; recommendation of the good)1. ทาน (การใหปน, สละของตนเพื่อประโยชนแกผูอื่น — Dàna: giving; generosity;charity; benefaction)2. ปพพัชชา (การถือบวช, เวนการเบียดเบียน ดํ ารงในธรรม คือ อหิงสา สัญญมะ และทมะอันเปนอุบายใหไมเบียดเบียนกัน และอยูรวมกันดวยความสุข — Pabbajjà: renunciationconsisting in non-violence, restraint and self-control)