พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 3 105[122]formation; mental function)สังขาร 3 ในหมวดนี้ มักมาในเรื่องที่เกี่ยวกับสัญญาเวทยิตนิโรธ วาผูเขานิโรธสมาบัตินี้วจีสังขาร กายสังขาร และจิตตสังขาร ดับไปตามลํ าดับ.M.I.301; S.IV.293.ม.มู.12/509/550; สํ.สฬ.18/561/361.[120] สังขาร 3 2 (สภาพที่ปรุงแตง, ธรรมมีเจตนาเปนประธานอันปรุงแตงการกระทํ า,สัญเจตนา หรือเจตนาที่แตงกรรม — Saïkhàra: formation; determination; volition)1. กายสังขาร (สภาพที่ปรุงแตงการกระทํ าทางกาย ไดแก กายสัญเจตนา คือ ความจงใจทางกาย — Kàya-saïkhàra: bodily formation; bodily volition)2. วจีสังขาร (สภาพที่ปรุงแตงการกระทํ าทางวาจา ไดแก วจีสัญเจตนา คือ ความจงใจทางวาจา — Vaci-saïkhàra: verbal formation; verbal volition)3. จิตตสังขาร หรือ มโนสังขาร (สภาพที่ปรุงแตงการกระทํ าทางใจ ไดแก มโนสัญเจตนาคือ ความจงใจทางใจ — Citta-saïkhàra: mental formation; mental volition)สังขาร 3 ในหมวดนี้ ไดในความหมายของคํ าวา สังขาร ในปฏิจจสมุปบาท.ดู [129] อภิสังขาร 3; ดู [185] สังขาร 4 ดวย.M.I.54; 390; S.II.4; Vbh.135.ม.มู.12/127/99; ม.ม.13/88/83; สํ.นิ.16/16/4; อภิ.วิ.35/257/181.[121] สัทธรรม 3 (ธรรมอันดี, ธรรมที่แท, ธรรมของสัตบุรุษ, หลักหรือแกนศาสนา —Saddhamma: good law; true doctrine; doctrine of the good; essential doctrine)1. ปริยัตติสัทธรรม (สัทธรรมคือคําสั่งสอนอันจะตองเลาเรียน ไดแก พุทธพจน — Pariyattisaddhamma:the true doctrine of study; textual aspect of the true doctrine; study ofthe Text or Scriptures)2. ปฏิปตติสัทธรรม (สัทธรรมคือปฏิปทาอันจะตองปฏิบัติ ไดแก อัฏฐังคิกมรรค หรือ ไตรสิกขาคือ ศีล สมาธิ ปญญา — Pañipatti-saddhamma: the true doctrine of practice; practicalaspect of the true doctrine)3. ปฏิเวธสัทธรรม (สัทธรรมคือผลอันจะพึงเขาถึงหรือบรรลุดวยการปฏิบัติ ไดแก มรรค ผลและนิพพาน — Pañivedha-saddhamma: the true doctrine of penetration; realizable orattainable aspect of the true doctrine)ขอ 3 คือ ปฏิเวธสัทธรรม บางแหงเรียก อธิคมสัทธรรม มีความหมายอยางเดียวกัน.VinA.225; AA.V.33.วินย.อ.1/264; ม.อ.3/147,523; องฺ.อ.3/391.[122] สันโดษ 3 และ 12 (ความยินดี, ความพอใจ, ความยินดีดวยของของตนซึ่งไดมาดวยเรี่ยวแรงความเพียรโดยชอบธรรม, ความยินดีดวยปจจัยสี่ตามมีตามได, ความรูจักอิ่มรูจักพอ— Santosa, Santuññhi: contentment; satisfaction with whatever is one’s own)