พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 3 89[78][] ไตรรัตน ดู [100] รัตนตรัย.[76] ไตรลักษณ (ลักษณะ 3, อาการที่เปนเครื่องกํ าหนดหมาย 3 อยาง อันใหรูถึงความจริงของสภาวธรรมทั้งหลาย ที่เปนอยางนั้นๆ ตามธรรมดาของมัน — Tilakkhaõa: the ThreeCharacteristics)1. อนิจจตา (ความเปนของไมเที่ยง — Aniccatà: impermanence; transiency)2. ทุกขตา (ความเปนทุกข — Dukkhatà: state of suffering or being oppressed)3. อนัตตตา (ความเปนของไมใชตน — Anattatà: soullessness; state of being not self)• ลักษณะเหลานี้ มี 3 อยาง จึงเรียกวา ไตรลักษณ• ลักษณะทั้ง 3 เหลานี้ มีแกธรรมที่เปนสังขตะคือสังขารทั้งปวง เปนสามัญเสมอกัน จึงเรียกวา สามัญลักษณะ หรือ สามัญลักษณ (Sàma¤¤a-lakkhaõa: the Common Characteristics)[ไมสามัญแกธรรมที่เปนอสังขตะ อันไดแกวิสังขาร ซึ่งมีเฉพาะลักษณะที่ 3 คือ อนัตตาอยางเดียว ไมมีลักษณะ 2 อยางตน]• ลักษณะทั้ง 3 เหลานี้ ปรากฏอยู ตามธรรมดาที่แนนอน เปนไปตามกฎธรรมชาติ คือ ธรรมนิยาม• คํ าวา ไตรลักษณ ก็ดี สามัญลักษณ ก็ดี เกิดขึ้นในยุคอรรถกถา สวนในพระไตรปฎก พระพุทธเจาตรัสแสดงลักษณะ 3 อยางนี้ไวในหลัก ธรรมนิยามดู [86] ธรรมนิยาม 3.S.IV.1; Dh.277–9.สํ.สฬ.18/1/1; ขุ.ธ.25/30/51.[] ไตรสิกขา ดู [124] สิกขา 3.[77] ทวาร 3 (ทางทํ ากรรม — Dvàra: door; channel of action)1. กายทวาร (ทวารคือกาย — Kàya-dvàra: the body-door; channel of bodily action)2. วจีทวาร (ทวารคือวาจา—Vacã-dvàra: the speech-door; speech as a door of action)3. มโนทวาร (ทวารคือใจ — Mano-dvàra: the mind-door; mind as a door of action)Dh.234.นัย ขุ.ธ.25/27/46; มงฺคล.1/252/243.[78] ทวาร 6 (ทางรับรูอารมณ ไดแกอายตนะภายใน 6 — Dvàra: sense-doors)1. จักขุทวาร (ทวารคือตา — Cakkhu-dvàra: eye-door)2. โสตทวาร (ทวารคือหู — Sota-dvàra: ear-door)3. ฆานทวาร (ทวารคือจมูก — Ghàna-dvàra: nose-door)4. ชิวหาทวาร (ทวารคือลิ้น — Jivhà-dvàra: tongue-door)5. กายทวาร (ทวารคือกาย — Kàya-dvàra: body-door)