พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 10 237[323][323] ทศพลญาณ (บาลีเรียก ตถาคตพลญาณ 10 คือ พระญาณอันเปนกํ าลังของพระตถาคต 10 ประการ ที่ทํ าใหพระองคสามารถบันลือสีหนาท ประกาศพระศาสนาไดมั่นคง —Dasa-bala¤àõa: the Ten Powers of the Perfect One)1. ฐานาฐานญาณ (ปรีชาหยั่งรูฐานะและอฐานะ คือ รูกฎธรรมชาติเกี่ยวกับขอบเขตและขีดขั้นของสิ่งทั้งหลายวา อะไรเปนไปได อะไรเปนไปไมได และแคไหนเพียงไร โดยเฉพาะในแงความสัมพันธระหวางเหตุกับผล และกฎเกณฑทางจริยธรรม เกี่ยวกับสมรรถวิสัยของบุคคลซึ่งจะไดรับผลกรรมที่ดีและชั่วตางๆ กัน — òhànàñhàna-¤àõa: knowledge of instanceand no instance; knowledge of possibilities and impossibilities)2. กรรมวิปากญาณ (ปรีชาหยั่งรูผลของกรรม คือ สามารถกํ าหนดแยกการใหผลอยางสลับซับซอน ระหวางกรรมดีกับกรรมชั่ว ที่สัมพันธกับปจจัยแวดลอมตางๆ มองเห็นรายละเอียดและความสัมพันธภายในกระบวนการกอผลของกรรมอยางชัดเจน — Kammavipàka-¤àõa:knowledge of the ripening of action; knowledge of the results of kamma)3. สัพพัตถคามินีปฏิปทาญาณ (ปรีชาหยั่งรูขอปฏิบัติที่จะนํ าไปสูคติทั้งปวง คือ สุคติ ทุคติหรือพนจากคติ หรือปรีชาหยั่งรู ขอปฏิบัติที่จะนําไปสู อรรถประโยชนทั้งปวง กลาวคือ ทิฏฐธัมมิกัตถะ สัมปรายิกัตถะ หรือ ปรมัตถะ คือรูวาเมื่อปรารถนาจะเขาถึงคติหรือประโยชนใด จะตองทํ าอะไรบาง มีรายละเอียดวิธีปฏิบัติอยางไร — Sabbatthagàminãpañipadà-¤àõa: knowledgeof the way that leads anywhere; knowledge of the practices leading to alldestinies and all goals)4. นานาธาตุญาณ (ปรีชาหยั่งรูสภาวะของโลกอันประกอบดวยธาตุตางๆ เปนอเนก คือ รูสภาวะของธรรมชาติ ทั้งฝายอุปาทินนกสังขารและฝายอนุปาทินนกสังขาร เชน รูจักสวนประกอบตางๆ ของชีวิต สภาวะของสวนประกอบเหลานั้น พรอมทั้งลักษณะและหนาที่ของมันแตละอยาง อาทิการปฏิบัติหนาที่ของขันธ อายตนะ และธาตุตางๆ ในกระบวนการรับรูเปนตน และรูเหตุแหงความแตกตางกันของสิ่งทั้งหลายเหลานั้น — Nànàdhàtu-¤àõa:knowledge of the world with its many different elements)5. นานาธิมุตติกญาณ (ปรีชาหยั่งรูอธิมุติ คือ รูอัธยาศัย ความโนมเอียง ความเชื่อถือ แนวความสนใจ เปนตน ของสัตวทั้งหลายที่เปนไปตางๆ กัน — Nànàdhimuttika-¤àõa:knowledge of the different dispositions of beings)6. อินทริยปโรปริยัตตญาณ (ปรีชาหยั่งรูความยิ่งและหยอนแหงอินทรียของสัตวทั้งหลายคือ รูวาสัตวนั้นๆ มีศรัทธา วิริยะ สติ สมาธิ ปญญา แคไหน เพียงใด มีกิเลสมาก กิเลสนอย มีอินทรียออน หรือแกกลา สอนงาย หรือสอนยาก มีความพรอมที่จะตรัสรูหรือไม —Indriyaparopariyatta-¤àõa: knowledge of the state of faculties of beings;knowledge of the inferiority and superiority of the controlling faculties of variousbeings; knowledge as regards maturity of persons)