พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 4 157[207][206] ธรรม 4 (ธรรมทั้งปวงประดามี จัดประเภทตามลักษณะความสัมพันธที่มนุษยพึงปฏิบัติหรือเกี่ยวของเปน 4 จํ าพวก อันสอดคลองกับหลักอริยสัจจ 4 และกิจในอริยสัจจ 4 —Dhamma: all dhammas [states, things] classified into 4 categories according asthey are to be rightly treated)1. ปริญไญยธรรม = ธรรมที่เขากับกิจในอริยสัจจขอที่ 1 คือ ปริญญา (ธรรมอันพึงกําหนดรู ,สิ่งที่ควรรอบรู หรือรู เทาทันตามสภาวะของมัน ไดแก อุปาทานขันธ 5 กลาวคือ ทุกขและสิ่งทั้งหลายที่อยู ในจําพวกที่เปนปญหาหรือเปนที่ตั้งแหงปญหา — Pari¤¤eyya-dhamma: things tobe fully understood, i.e. the five aggregates of existence subject to clinging)2. ปหาตัพพธรรม = ธรรมที่เขากับกิจในอริยสัจจขอที่ 2 คือ ปหานะ (ธรรมอันพึงละ, สิ่งที่จะตองแกไขกําจัดทําใหหมดไป วาโดยตนตอรากเหงา ไดแก อวิชชา และภวตัณหา กลาวคือธรรมจําพวกสมุทัยที่กอใหเกิดปญหาเปนสาเหตุของทุกข หรือพูดอีกอยางหนึ่งวา อกุศลทั้งปวง —Pahàtabba-dhamma: things to be abandoned, i.e. ignorance and craving for being)3. สัจฉิกาตัพพธรรม = ธรรมที่เขากับกิจในอริยสัจจขอที่ 3 คือ สัจฉิกิริยา (ธรรมอันพึงประจักษแจง, สิ่งที่ควรไดควรถึงหรือควรบรรลุ ไดแก วิชชา และวิมุตติ เมื่อกลาวโดยรวบยอดคือ นิโรธ หรือนิพพาน หมายถึงธรรมจําพวกที่เปนจุดหมาย หรือเปนที่ดับหายสิ้นไปแหงทุกขหรือปญหา — Sacchikàtabba-dhamma: things to be realized, i.e. true knowledge andfreedom or liberation)4. ภาเวตัพพธรรม = ธรรมที่เขากับกิจในอริยสัจจขอที่ 4 คือ ภาวนา (ธรรมอันพึงเจริญหรือพึงปฏิบัติบําเพ็ญ, สิ่งที่จะตองปฏิบัติหรือลงมือทํา ไดแก ธรรมที่เปนมรรค โดยเฉพาะสมถะ และวิปสสนา กลาวคือ ประดาธรรมที่เปนขอปฏิบัติหรือเปนวิธีการที่จะทําหรือดําเนินการเพื่อใหบรรลุจุดหมายแหงการสลายทุกขหรือดับปญหา — Bhàvetabba-dhamma: things to bedeveloped, i.e. tranquillity and insight, or, in other words, the Noble Eightfold Path)M.III.289; S.V.52; A.II.246.ม.อุ.14/829/524; สํ.ม.19/291–5/78;องฺ.จตุกฺก.21/254/333.[207] อรูป หรือ อารุปป 4 (ฌานมีอรูปธรรมเปนอารมณ คืออรูปฌาน, ภพของสัตวผูเขาถึงอรูปฌาน, ภพของอรูปพรหม — Aråpa, âruppa: absorptions of the FormlessSphere; the Formless Spheres; immaterial states)1. อากาสานัญจายตนะ (ฌานอันกํ าหนดอากาศคือชองวางหาที่สุดมิไดเปนอารมณ หรือภพของผูเขาถึงฌานนี้ — âkàsàna¤càyatana: Sphere of Infinity of Space)2. วิญญาณัญจายตนะ (ฌานอันกํ าหนดวิญญาณหาที่สุดมิไดเปนอารมณ หรือภพของผูเขาถึงฌานนี้ — Vi¤¤àõa¤càyatana: Sphere of Infinity of Consciousness)3. อากิญจัญญายตนะ (ฌานอันกํ าหนดภาวะที่ไมมีอะไรๆ เปนอารมณ หรือภพของผูเขาถึงฌานนี้ — âki¤ca¤¤àyatana: Sphere of Nothingness)4. เนวสัญญานาสัญญายตนะ (ฌานอันเขาถึงภาวะมีสัญญาก็ไมใช ไมมีสัญญาก็ไมใช หรือ