พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวดเกิน 10 281[356]จิต มีไวพจน คือ คํ าที่ตางเพียงรูป แตมีความหมายเหมือนกันหรือคลายกัน ใชแทนกันไดหลายคํ า เชน มโน มานัส หทัย บัณฑร มนายตนะ มนินทรีย และ วิญญาณ เปนตน (อภิ.สํ.34/21/10; ฯลฯ) คํ าเหลานี้มีความหมายเกยกัน มิใชตรงกันโดยสมบูรณ ใชแทนกันไดในบางโอกาส มิใชเสมอไปเมื่อจัดแบงสภาวธรรมทั้งหลายเปนประเภทๆ ที่เรียกวา ขันธ 5 จิตไดแก วิญญาณขันธ แตในคัมภีรอภิธรรมยุคตอมา นิยมประมวลสภาวธรรมเขาเปน 4 อยาง เรียกวา ปรมัตถธรรม 4จิตเปนปรมัตถธรรมอยางที่ 1; ดู [157] ปรมัตถธรรม 4; [216] ขันธ 5.คัมภีรอภิธรรมรุนอรรถกถา ประมวลเรื่องจิตที่แสดงไวในพระอภิธรรมปฎกแลว แจงนับสภาพจิตทั้งหลายไววามีจํ านวน 89 หรือโดยพิสดารมี 121 เรียกวา จิต 89 หรือ 121เบื้องตนนี้ จะประมวลจิตทั้งหมดไวเปนหมวดหมู ใหญๆ กอน เพื่อสะดวกในการศึกษากําหนดจดจําและทบทวนตอไป ในที่นี้ พึงทราบวิธีจําแนกประเภท 2 แบบ เปรียบเทียบกัน ดังนี้**ทานเรียบเรียงเปนคาถาสรุปความไว ดังนี้ทฺวาทสากุสลาเนวฉตฺตึเสว วิปากานิจตุปฺาสธา กาเมจิตฺตานิ ทฺวาทสารูเปอิตฺถเมกูนนวุติปฺ-เอกวีสสตํ วาถกุสลาเนกวีสติกฺริยาจิตฺตานิ วีสติ ฯรูเป ปณฺณรสีริเยอฎธานุตฺตเร ตถา ฯปเภทํ ปน มานสํวิภชนฺติ วิจกฺขณา ฯ