พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

คําชี้แจงก. ขอบขายของหนังสือนี้คําศัพทที่รวบรวมไวในพจนานุกรมนี้แบงออกไดเปน 3 ประเภท คือ1. ศัพทธรรมแทๆ ไดรวบรวมมาไวแทบทั้งสิ้น ยกเวนศัพทที่ทานผูกขึ้นใชในคัมภีรรุ นหลัง เฉพาะแหงเฉพาะกรณี ไมเปนที่ยอมรับนําไปใชในที่อื่น และไมนิยมนับถือเปนศัพทวิชาการอันมีความหมายพิเศษจําเพาะตัว2. ศัพททั่วๆ ไปเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา ขอนี้มิไดเปนจุดมุ งหมายโดยตรง แตก็ไดเก็บมาเปนสวนมาก และไดใหความหมายไวโดยยอ3. ศัพทเกี่ยวกับศาสนา ลัทธินิยม ประเพณี และความเชื่อถืออยางอื่นที่ไดยินไดฟงคุ นหู แมที่เปนเรื่องภายนอกพระพุทธศาสนาข. ศัพทตั้งภาคภาษาไทย1. การเรียงลํ าดับศัพท ถือตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน ยกเวนคํ ามีประวิสรรชนีย ที่เปนตนศัพทของคํ าอื่นๆ จะเรียงไวกอนคํ าที่อาศัยตนศัพทนั้น เชน เถระ เรียงไวกอน เถรคาถา และเถรวาท ฆานะ เรียงไวกอน ฆานทวาร และ ฆานวิญญาณ เปนตน2. คํ าที่มี - ตอทาย หมายความวา ศัพทที่ขึ้นตนดวยคํ านั้น ถาไมพบในลํ าดับของคํ านั้นเอง ใหดูตามที่อาง เชน กัมม- ดู กรรม- คํ าวา กัมมบถ ไมมี ใหดู กรรมบถ ดังนี้เปนตน3. ศัพทที่เปนหัวขอหมวดธรรม คือ มีจํานวนขอยอย เชน อบายภูมิ 4, อนุปุพพิกถา 5 เปนตนใหดูรายละเอียดในภาค 1 คือ พจนานุกรมหมวดธรรมค. ภาคภาษาบาลี1. ศัพทตั้งทุกคํ าไดแสดงรูปศัพทเดิมหรือคํ าแปลภาษาบาลีไวเปนอักษรโรมัน ในวงเล็บตอจากศัพทนั้น ๆ เพื่อใหนักศึกษาชินตออักษรโรมันซึ่งตองใชในเมื่อจะเขียนคํ าบาลีคูกับภาษาอังกฤษ2. ศัพทตั้งหลายแหงเปนคํ าที่เกิดขึ้นหรือบัญญัติขึ้นภายหลังในภาษาไทย จึงไมมีคํ าเรียกในภาษาบาลี ในกรณีเชนนี้ไดแตงศัพทบาลีขึ้นใหมพอใหสื่อความหมายได และเพื่อใหทราบวาเปนคํ าที่ผูกขึ้นใหม จึงใสเครื่องหมายดอกจัน (*) กํ ากับไว เชน เปรียญ (Pari¤¤å*, Pàli¤¤å*), วัดหลวง (Ràjavaravihàra*,Ràjàvàsa*) เปนตน3. คํ าบาลีสวนมากแสดงไวในรูปศัพทที่เปนนามอยางเดียว แมวาพากยไทยและอังกฤษจะเปนคํ ากริยา ก็พึงแปลงรูปเอาเองตามวิธีของไวยากรณ เชน อังคาส (Parivisana) เมื่อนํ าไปใชพึงเปลี่ยนเปน ปริวิสติ เปนตน (ศัพทอื่นๆ เชน ตักบาตร, ปดทอง, ผูกสีมา เปนตน)ง. ภาคภาษาอังกฤษ1. ความหมายโดยพยัญชนะ (lit.) ถามี จะมาเปนอันดับแรก ตอจากนั้นเปนความหมายที่เหมาะสมหรือนิยมใชตามลํ าดับ2. คําบาลีบางคํา เมื่อนํามาใชในภาษาไทย ไดมีความหมายคลาดเคลื่อนหรือเพี้ยนไปจากเดิมบางเกิดมีความหมายใหมซอนขึ้นมาอีกบาง พจนานุกรมฯ นี้ไมใหความสําคัญแกความหมายที่คลาดเคลื่อน เพี้ยนไป หรือเกิดขึ้นใหมเหลานี้ โดยทั่วไปจึงมิไดแสดงความหมายเชนนี้ไว แสดงเฉพาะความหมายเดิมเทานั้น เชน