พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

[340] 254พจนานุกรมพุทธศาสตรเสื่อมอายุ, ความหงอมอินทรีย) กับมรณะ (ความสลายแหงขันธ, ความขาดชีวิตินทรีย)ทั้ง 12 ขอ เปนปจจัยตอเนื่องกันไป หมุนเวียนเปนวงจร ไมมีตนไมมีปลาย เรียกวา ภวจักร(วงลอหรือวงจรแหงภพ — Bhava-cakka: wheel of existence) และมีขอควรทราบเกี่ยวกับภวจักรอีกดังนี้ก.อัทธา 3 (Addhà: periods; times) คือ กาล 3 ไดแก1) อดีต = อวิชชา สังขาร2) ปจจุบัน = วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ ผัสสะ เวทนา ตัณหา อุปาทาน ภพ3) อนาคต = ชาติ ชรา มรณะ (+ โสกะ ฯลฯ)ข. สังเขป หรือ สังคหะ 4 (Saïkhepa, Saïgaha: sections; divisions) คือ ชวง หมวด หรือกลุม 4 ไดแก1) อดีตเหตุ = อวิชชา สังขาร2) ปจจุบันผล = วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ ผัสสะ เวทนา3) ปจจุบันเหตุ = ตัณหา อุปาทาน ภพ4) อนาคตผล = ชาติ ชรามรณะ (+ โสกะ ฯลฯ)ค. สนธิ 3 (Sandhi: links; connection) คือ ขั้วตอ ระหวางสังเขปหรือชวงทั้ง 4 ไดแก1) ระหวาง อดีตเหตุ กับ ปจจุบันผล2) ระหวาง ปจจุบันผล กับ ปจจุบันเหตุ3) ระหวาง ปจจุบันเหตุ กับ อนาคตผลง. วัฏฏะ 3 ดู [105] วัฏฏะ 3จ. อาการ 20 (âkàra: modes; spokes; qualities) คือ องคประกอบแตละอยาง อันเปนดุจกํ าของลอ จํ าแนกตามสวนเหตุ (causes) และสวนผล (effects) ไดแก1) อดีตเหตุ 5 = อวิชชา สังขาร ตัณหา อุปาทาน ภพ2) ปจจุบันผล 5 = วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ ผัสสะ เวทนา3) ปจจุบันเหตุ 5 = อวิชชา สังขาร ตัณหา อุปาทาน ภพ4) อนาคตผล 5 = วิญญาณ นามรูป สฬายตนะ ผัสสะ เวทนาอาการ 20 นี้ ก็คือ หัวขอที่กระจายใหเต็ม ในทุกชวงของสังเขป 4 นั่นเองฉ. มูล 2 (Måla: roots) คือ กิเลสที่เปนตัวมูลเหตุ ซึ่งกํ าหนดเปนจุดเริ่มตนในวงจรแตละชวงไดแก1) อวิชชา เปนจุดเริ่มตนในชวงอดีต สงผลถึงเวทนาในชวงปจจุบัน2) ตัณหา เปนจุดเริ่มตนในชวงปจจุบัน สงผลถึงชรามรณะในชวงอนาคตพึงสังเกตดวยวา การกลาวถึงสวนประกอบของภวจักรตามขอ ก. ถึง ฉ. นี้ เปนคํ าอธิบาย