พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 2 71[39]ภาวิตศีล ภาวิตจิต ภาวิตปญญา (ผูไดเจริญกาย ศีล จิต และปญญาแลว) บุคคลที่มีคุณสมบัติชุดนี้ครบถวนยอมเปนพระอรหันตA.III.106. องฺ.ปฺจก. 22/79/121.[38] รูป 2 (สภาวะที่แปรปรวนแตกสลายเพราะปจจัยตางๆ อันขัดแยง, รางกายและสวนประกอบฝายวัตถุพรอมทั้งพฤติกรรมและคุณสมบัติของมัน, สวนที่เปนรางกับทั้งคุณและอาการ — Råpa: corporeality; materiality; matter)1. มหาภูต หรือ ภูตรูป 4 (สภาวะอันปรากฏไดเปนใหญๆ โตๆ หรือเปนตางๆ ไดมากมาย,รูปที่มีอยูโดยสภาวะ, รูปตนเดิม ไดแกธาตุ 4 — Mahàbhåta: primary elements)2. อุปาทารูป หรือ อุปาทายรูป 24 (รูปอาศัย, รูปที่เปนไปโดยอาศัยมหาภูต, คุณและอาการแหงมหาภูต — Upàdà-råpa: derivative materiality)M.II.262; Ps.I.183.ม.อุ.14/83/75; ขุ.ปฏิ.31/403/275.รูป 28 ก็คือรูป 2 หมวดขางตนนี้เอง แตนับขอยอย กลาวคือ1. มหาภูต หรือ ภูตรูป 4 (รูปใหญ, รูปเดิม — Mahàbhåta: primary elements; greatessentials) ดู [39]2. อุปาทายรูป 24 (รูปอาศัย, รูปสืบเนื่อง — Upàdà-råpa: derived material qualities)ดู [40]Comp.157.สงฺคห.33.[39] มหาภูต หรือ ภูตรูป 4 (Mahàbhåta: the Four Primary Elements; primarymatter)1. ปฐวีธาตุ (สภาวะที่แผไปหรือกินเนื้อที่, สภาพอันเปนหลักที่ตั้งที่อาศัยแหงสหชาตรูป เรียกสามัญวา ธาตุแขนแข็ง หรือ ธาตุดิน — Pañhavã-dhàtu: element of extension; solidelement; earth)2. อาโปธาตุ (สภาวะที่เอิบอาบหรือดูดซึม หรือซานไป ขยายขนาด ผนึก พูนเขาดวยกันเรียกสามัญวา ธาตุเหลว หรือ ธาตุนํ้ า — âpo-dhàtu: element of cohesion; liquidelement; water)3. เตโชธาตุ (สภาวะที่ทํ าใหรอน เรียกสามัญวา ธาตุไฟ — Tejo-dhàtu: element of heator radiation; heating element; fire)4. วาโยธาตุ (สภาวะที่ทําใหสั่นไหว เคลื่อนที่ และคํ้าจุน เรียกสามัญวา ธาตุลม — Vàyo-dhàtu:element of vibration or motion; air element; wind)สี่อยางนี้ เรียกอีกอยางหนึ่งวา ธาตุ 4 (ในคัมภีรชั้นหลัง มี 2–3 แหง เรียกวา มหาภูตรูป 4)D.I.214; Vism.443; Comp.154.ที.สี.9/343/277; วิสุทฺธิ.3/11; สงฺคห.33.