พจนานุกรม พุทธศาสตร - โรงเรียนทอสี

หมวด 2 61[9][7] ฌาน 2 (การเพง, การเพงพินิจดวยจิตที่เปนสมาธิแนวแน — Jhàna: meditation;scrutiny; examination)1. อารัมมณูปนิชฌาน (การเพงอารมณ ไดแกสมาบัติ 8 คือ รูปฌาน 4 และอรูปฌาน 4 —ârammaõåpanijjhàna: object-scrutinizing Jhàna)2. ลักขณูปนิชฌาน (การเพงลักษณะ ไดแก วิปสสนา มรรค และ ผล — Lakkhaõåpanijjhàna:characteristic-examining Jhàna)วิปสสนา ชื่อวาลักขณูปนิชฌาน เพราะพินิจสังขารโดยไตรลักษณมรรค ชื่อวาลักขณูปนิชฌาน เพราะยังกิจแหงวิปสสนานั้นใหสํ าเร็จผล ชื่อวาลักขณูปนิชฌาน เพราะเพงนิพพานอันมีลักษณะเปนสุญญตะ อนิมิตตะ และอัปปณิหิตะ อยางหนึ่ง และเพราะเห็นลักษณะอันเปนสัจจภาวะของนิพพาน อยางหนึ่งฌานที่แบงเปน 2 อยางนี้ มีมาในคัมภีรชั้นอรรถกถา.ดู [8], [9], [10] ฌาน ตางๆ และ [47] สมาธิ 3.AA.II.41; PsA.281; DhsA.167.องฺ.อ.1/536; ปฏิสํ.อ.221; สงฺคณี.อ.73.[8] ฌาน 2 ประเภท (ภาวะจิตที่เพงอารมณจนแนวแน — Jhàna: absorption)1. รูปฌาน 4 (ฌานมีรูปธรรมเปนอารมณ, ฌานที่เปนรูปาวจร — Råpa-jhàna: Jhànas ofthe Fine-Material Sphere)2. อรูปฌาน 4 (ฌานมีอรูปธรรมเปนอารมณ, ฌานที่เปนอรูปาวจร — Aråpa-jhàna: Jhànasof the Immaterial Sphere)คํ าวา รูปฌาน ก็ดี อรูปฌาน ก็ดี เริ่มใชคราวจัดรวมพุทธพจน เดิมเรียกเพียงวา ฌานและ อารุปป.D.III.222; Dhs.56.ที.ปา.11/232/233; อภิ.สํ.34/192/78.[9] ฌาน 4 = รูปฌาน 4 (the Four Jhànas)1. ปฐมฌาน (ฌานที่ 1 — Pañhama-jhàna: the First Absorption) มีองค 5 คือ วิตกวิจาร ปติ สุข เอกัคคตา2. ทุติยฌาน (ฌานที่ 2 — Dutiya-jhàna: the Second Absorption) มีองค 3 คือ ปติ สุขเอกัคคตา3. ตติยฌาน (ฌานที่ 3 — Tatiya-jhàna: the Third Absorption) มีองค 2 คือ สุข เอกัคคตา4. จตุตถฌาน (ฌานที่ 4 — Catuttha-jhàna: the Fourth Absorption) มีองค 2 คืออุเบกขา เอกัคคตาคัมภีรฝายอภิธรรม นิยมแบงรูปฌานนี้เปน 5 ขั้น เรียกวา ฌานปญจกนัย หรือ ปญจ-กัชฌาน โดยแทรก ทุติยฌาน (ฌานที่ 2) ที่มีองค 4 คือ วิจาร ปติ สุข เอกัคคตา เพิ่มเขามา