Descarga en formato PDF - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal, Xacinta Varela Martínez. Fraseoloxía e paremioloxía nos escritos do P. Martín Sarmiento (1695-1772)asuntos botánicos, zoolóxicos, mineralóxicos, pesqueiros, agronómicos, urbanísticospero tamén históricos e lingüísticos e consecuentemente pedagóxicos. A orixinalidadedo seu pensamento levouno, por exemplo, a se-lo creador da filoloxía galega, oprimeiro lexicógrafo galego, que chega a practicar ante litteram o método Wörter undSachen pero tamén un filólogo comparado que formulou leis fonéticas –que el chamateoremas euclidianos - que explican a peculiar evolución do latín ás diferentes linguasrománicas. A súa obra inmensa e enciclopédica está aínda en boa parte inédita pero xaen proceso de edición global 1 .Sarmiento foi discípulo na súa adolescencia monástica en Lérez (Pontevedra) doutrogrande ilustrado e polígrafo, Frei Benito Jerónimo Feixoo 2 e Montenegro (1676-1764),e acabaría colaborando moi activamente na edición e apoloxía da obra do seu mestre. Ében sabido de tódolos paremiólogos que o P. Feixoo mantiña unha actitude poucofavorable á paremioloxía. No pórtico do seu Teatro crítico Universal xa ten un ensaiotitulado Voz del Pueblo (FEIXOO: 1726,1,1) no que desmonta a afirmación de queDios se explica en la voz del pueblo. E posteriormente volveu de maneira moito máisdirecta sobre a falibilidade dos adaxios (FEIXOO: 1750).Feixoo e Sarmiento parecen dúas vidas paralelas, intensamente comprometidas naracionalización da actividade intelectual e social, pero Fr. Martín Sarmiento tiña unhaposición menos radical có seu admirado mestre na condena da fraseoloxía e daparemioloxía. Cúmprese nisto o que na obra global xa detectou José Luís PensadoTomé en 1978 cando di que dúas vidas tan paralelas non foron realmente paralelas:Mentras Feijoo se aprestaba pra barrer meigas, duendes e trasnos das mentesdo seu século, Sarmiento preparaba as súas brancas páxinas pra lles daracobillo, pra lembrar os seus nomes, o que se decía deles, as prerrogativas ecaracterísticas de cada un. Mentras Feijoo quería desterrar todalas tradiciónspopulares, Sarmiento preparaba cuestionarios sobre elas pra que non fosendefinitivamente esquecidas [...] Sarmiento sabía ou sospeitaba que algún díaeses refugallos da racionalidade humana, esas creencias e tradicións,chegarían a ter un valor (PENSADO: 1978, 151-152).1 O Consello da Cultura Galega, mediante convenio coa Casa Ducal de Medina-Sidonia (propietaria dos seusmanuscritos) e tamén co CSIC ten en marcha a edición dixital e integral da súa obra (ProxectoSarmiento), que axiña ofrecerá en Rede a xigantesca e enciclopédica Obra de 660 pliegos. Temos queagradecer ó director do proxecto, Henrique Monteagudo, que nos permitise o privilexio de consulta-laversión dixital aínda inédita para completar anotacións que tiñamos feitas sobre manuscritos do Museo dePontevedra e sobre unha copia da Universidade de Santiago.2 A pesar da grafía Feyjoo utilizada polo beneditino de Casdemiro (Ourense), en Galicia sempre se fala do P.Feixoo, grafía que non só se axusta máis á grafía histórica e actual da lingua galega para ese substantivocomún (feixó /feixón), senón que é a que o propio P. Sarmiento utiliza para referirse a quen foi o seuvenerado mestre: Phaselus, phaseolus, y según Dioscórides phasiolos, significa la dicha legumbre. Pasóa faseolus y faseolo. Los gallegos hacen diptongo AI o EI de la A, v. g.: faixa de fascia; baixo, de bassus,etc. Feixe, de fascis, y meiga de maga. Así tenemos de faseolo, feiseolo, y perdida la L a la gallega; ysibilando, a la gallega, la S, resulta feixeoo y finalmente resultó Feixoo o Feixô. Así se debe escribir con-X- y no con jota, como vulgarmente se escribe. (614) Hoy llaman a esa legumbre, o a esas alubias, enGalicia, feixons, feixôs, y en Castilla frexoles, fresoles, etc., y todo de faseolus, metida la R. Lo mássingular de ese apellido consiste en que ya hace más de 600 años que esa familia, o apellido, haceespecial figura en Galicia, colocado entre los caballeros de aquel reino (SARMI-4: 613-614).100 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN 1698-7861