Descarga en formato PDF - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal e e Xacinta Varela Martínez: Fraseoloxía e e paremioloxía galega nos nos escritos do do P. P. Martín Sarmiento (1695-1772)TFG. Quen en maio come a sardiña, en agosto lle pica a espiña.(VSACO:499, 12938 ). O que enabril come sardiña, inda en agosto lle pica a espiña. (RODGO-3:318). O que en abril come sardiñaaínda en agosto lle pica a espiña. (GONPE:036). Ó que en abril come sardiña, aínda en agostopícalle a espiña. (LEMABOU07).Comentario. A explicación que ofrece Sarmiento da migración da sardiña dende o Mar doNorte é moi popular (mesmo entre mariñeiros) pero os especialistas hoxe din que a sardiña noné migratoria no senso de desprazarse dunhas zonas a outras (do norte ó sur ou do sur ó norte),senón das zonas profundas (en inverno, en augas de 150 m de profundidade) a zonassuperficiais (no verán, por riba dos 50 m de profundidade), e que fan esta "ascensión" enfunción da temperatura da auga: comezan a xurdir na costa hispana coa primavera e as últimasxorden nas costas inglesas xa ó final do verán. Esta aparición gradual foi a base da crenzanunha migración de sur a norte. A sardiña é animal planctónico, é dicir, come plancto, e é coaumento de temperaturas cando aumenta o plancto no mar. E a máis comida, máis peixecomendo plancto: a explosión da vida e o momento de reproducirse.Por outra banda, este refrán, coma outros que veremos en 2.5.4. e en 2.5.13, é un poucohiperbólico. As sardiñas de maio poden ser máis pequenas ou menos sabedoras cás de sanXoán pero comestibles sono como demostran as estatísticas das lonxas 40 .Hai un segundo aspecto que merece ser comentado: a sardiña nova ou xouba vai medrando noverán e Sarmiento di que entre setembro e novembro salgábana sen cabeza para utilizala naseguinte Coresma e que, co mesmo obxectivo, afumaban con cabeza os arenques. Aínda que aredacción é algo confusa e en 2.5.5. veremos que el mesmo chega a falar de sardinasarenques, hoxe distínguense as sardiñas que se salgan (Sardina pinchardus) e os arenquesque se afuman (Clupea harengus), aínda que sexan dous xéneros da mesma familia dasClupeidae: a sardiña ten opérculos estriados (no arenque son lisos), a aleta dorsal nace pordiante da metade do corpo (no arenque na metade posterior do corpo: deste xeito, se collemosunha sardiña pola aleta dorsal bascula cara atrás e, se collemos un arenque, bascula caraadiante), e ten unha quilla prominente e marcada, que non ten o arenque. A confusión dechamarlle sardiñas ós peixes desa familia, tanto salgados como afumados, tamén está endicionarios do século XX (DRAG-1 s.v. “arenque”; RODGO-1 s.v. “arenque”). Agradecemos estainformación a Pedro Benavente Jareño.2.5.4. Cando fores a Nocedo, leva pan no teu capelo. [1762-1772] No cité sino antiguosadagios que juntó el Marqués de Santillana. De las colecciones posteriores se podránescoger infinitos ejemplos, y cualquiera los podrá combinar con todo género de versovulgar. En la colección de Juan de Malara 41 hay el adagio o refrán gallego que dice“Cando fores a Nocedo, leva pan no teu capelo” que contiene dos versos de ochosílabas. Siento mucho el que no haya una copiosa colección impresa de los proverbios,adagios y refranes gallegos. Es muy frecuente entre los gallegos rústicos y aldeanos, queson los que conservan la lengua pura, repetir cuando conversan “Como dixo ô outro”.Entonces ensartan y embanastan dos o tres refranes gallegos, como sancho Panza losembanastaba castellanos (SARMI-660: 5742; Monteagudo:4, 304).TFG. Cuando fueres a Nucedo, leva o pan no capelo (TABOA-2:77).40 A escaseza de sardiña no inverno e a aparición en primavera e máximos en verán e outono vese claramentenas estatísticas de Pesca de Galicia (http://www.pescadegalicia.com). As vendas nas lonxas (que nonrepresentan exactamente as capturas pero son o único dato obxectivo que temos) chegan a supera-lomillón e medio de toneladas entre xuño e outubro, e non chegan ó medio millón de toneladas entredecembro e abril; novembro e maio dan cifras intermedias.41 Juan de Malara († 1571). Sarmiento di Malara; non Mal Lara, como hoxe citan moitos. Pero xa en 1627Gonzalo Correas dubidaba: “No le entendió Malara o Mal Lara”.Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN ISSN 1698-7861123