Descarga en formato PDF - Centro Ramón Piñeiro para a ...

Xesús Ferro Ruibal, Xacinta Varela Martínez. Fraseoloxía e paremioloxía nos escritos do P. Martín Sarmiento (1695-1772)labradores que, por no tener tierras bastantes proprias ni ajenas para trabajar todo el año,son jornaleros y mercenarios para vivir y comer, alquilando su sudor para la agricultura.(65r) La cuarta es de los caseros, que sin tener tierras ni proprias ni ajenas y sin serjornaleros determinados cultivan las caserías, quintas o granjas ajenas por sí mismos.Este empleo era, entre los romanos, el del villicus—es error creer que villa significaba loque hoy: villa significaba solo una casa de campo o granja (SARMI-660: 3530; Monteagudo:3,48).TFG. Pervive, polo menos, no Morrazo (véxase páxina 279,36). Figura implícito no refránVeciño de pan e porco, el con fartura e ti sen conforto (RODGO:3,406; MOREI1:142).Comentario. Só no mundo rural pervive esta locución, que parece expresa-la máxima ambicióndun estoico labrego galego (comida e ferramenta para traballar) e que para Sarmiento é oequivalente de Pan y toros e do latino Panem et circenses. O máis próximo sería este refrán: Óano torto, horto; ó torto torto, cabra e horto; e ó torto retorto, cabra, horto e porco (RODGO:1,178).Perviven os seus elementos fragmentados en dous refráns: Veciño de pan e porco, el confartura e ti sen conforto. (RODGO-3:406). (MOREI1:142). O segundo elemento está noutro refránEn Domaio non entra nen fidalgo a cabalo nen carro ferrado. (SARMI-7:377,433v). (LOREN7052).2.2.3.3. Ter pan vello. [1762-1772] (§ 555) Del vecindario de Galicia se deben calcular tresclases. Primera, de los mayorazgos. Segunda, de los labradores ricos. Tercera, de loslabradores pobres. Jamás se deben confundir unos con otros. Es expresión de Galiciadecir de un labrador rico aínda ten pan vello. Esto es, que los granos de su cosechaalcanzan a la cosecha nueva. También se usa esta otra: ten pan e porco. Esto es, quetiene pan y tocino para comer en todo el año. Al contrario, todos los que no tienen nipan ni tocino sino para unos pocos de meses, esos son los pobres labradores gallegosque piden singular atención y que deben hacer clase aparte para la Única Contribución.A esos se les debe contemplar y privilegiar para que no desamparen la agricultura y elinútil, infeliz y penoso trabajo de no pasar jamás de azacanes y jornaleros (SARMI-660:3530; Monteagudo:1, 127).TFG Pan vello literalmente é pan reseso, seco, duro. Por iso di o refrán que Pan vello fame é(LEIRAS3-10,1893,638). (VSACO:664,17678), porque, cando hai fame, un come o que sexa (A boafame non hai broa dura ~ pan reseso ~pan duro). Pero pan tamén era o centeo, é dicir, o cerealaínda sen moer, de xeito que ter pan vello, tal como di Sarmiento, é ter aínda na ucha cerealdispoñible da anada anterior, cando na veiga xa está a medrar ou mesmo a madura-lo cerealdeste ano. Deste xeito o pan vello convértese en símbolo de “aforros” e de “recursoseconómicos”.Comentario. Desprazado o centeo polo millo, hoxe dise máis millo vello por “aforros; calqueratipo de recursos que se foron administrando e que aínda están dispoñibles” (44002), de xeito queter millo vello no canastro (44002) ou haber millo vello no hórreo (42416, 0736) ou haber millo vellona cabana (43220) significa “Ter reservas [de algo indispensable] e despreocuparse; vivir derendas”. E isto pódese aplicar a diversas situacións, coma ter diñeiro os pais, para axudaren osfillos a empezaren a vida cando casan (44002) ou ter oído xa unha persoa moitas misas econsiderarse eximido de ter que seguir practicando (43210) ou levar un xogador tal vantaxe noxogo, que se pode permitir perder unha ou varias mans sen perde-la posibilidade da vitoria final:Vou gañándolle 28 a 19, e imos a 30. -Tes millo vello, ¿eh?".(40909, 0736). Mira que mal está axogar o Madrid. Non fai nada por gañar o partido. Claro, como ten millo vello nocanastro...".(40108, 0736).2.2.4. Ve o algueiro en ollo alleo e non o ve no seu. [1755]. S.V. Algueiro. Significafestuca, átomo, arestica, etc., que cae en los ojos, y de esta voz se usa en el adagio: Vé oalgueiro en ollo alleo é non ó vé nó seu. (SARMI-6:316,107r).114 Cadernos de Fraseoloxía Galega 14,2012, 99-163. ISSN 1698-7861