İş ve Meslek Danışmanlığı Eğitim Kitabına ... - Türkiye İş Kurumu

sonucunda, bilişsel, duygusal ve performansla ilgili tepkiler ortaya çıkarır. Daha önce kazanılmış görevle ilgili
beceriler, yeni işe taşınır ve bu beceriler, bireyin elde ettiği sonuçları etkiler. Öğrenme deneyimleri,
genellemeler ve görev becerileri, bireyin bir mesleğe veya kariyer yoluna girmesiyle sonuçlanır (Taylor ve
Giannantonio, 1990, s. 291).
3.2.3. Beklenti kuramı
Beklenti kuramı, rasyonel, hesaba dayalı ve bir amaca yönelik olarak karar vererek,beklenen sonuçlara
ulaşabilmek için, belli faaliyetlerin seçilmesi üzerinde durur. Beklenti kuramının varsayımları şöyledir
(Greenhaus, 1987, s. 99):
Birey bir mesleği seçerken, o mesleğin kazandıracağı sonuçlar ve ödülleri dikkate alır. Mesleği yaparken
ulaşılacak sonuçların değeri, meslek seçimini belirler.
Birey, çok sayıda mesleği inceleyerek, mesleklerin muhtemel getirisini belirler. Araçsallık olarak ifade edilen
bu durum, istenilen sonuçlara ulaşmak için mesleğin bir araç olduğunu vurgular. Sonuçların değerine bağlı
olarak, mesleklerin sonuçlara ulaştırmadaki değeri zihinde sıralanır.
Bir mesleği seçerken, mesleğin cazibesi, mesleği tercih için yeterli değildir. Birey, mesleğin gerektirdiği, bilgi
ve beceriye sahip olup olmaması veya maddi kaynaklarının mesleğin gerektirdiği bilgi ve beceriyi kazanmaya
yetip yetmemesine bağlı olarak bir mesleği tercih eder (Greenhaus, 1987, s. 101). Yani birey, mesleğin
cazibesi kadar, mesleğe girebilmek imkanını da değerlendirerek mesleğini seçer.
3.3. Kariyer Gelişim Süreci
Kariyer geliştirmeye gelişim perspektifinden bakan bu çalışmalardan dikkat çekenler, Super’in benlik kuramı
ile Ginzberg ve arkadaşlarının gelişim kuramıdır.
3.3.1. Super’in benlik kuramı
Super’e göre, kariyer geliştirme bireyin benlik kavramını geliştirmesi ve bunu değişik rollerde uygulaması
sürecidir. Benlik kavramı, bireyin kabiliyetleri ve fiziksel özelliklerinin bir sentezi olarak tanımlanabilir. Kariyer
seçimi, benlik kavramı ile dış sosyal ve ekonomik faktörlerin uzlaşması olarak görülebilir. İnsanların
yaşadıkları ve çalıştıkları şartlar ile benlik kavramları, zaman içinde değişikliğe uğramasına rağmen; benlik
kavramı olgunluk dönemlerinde durağanlaşmaya başlamaktadır. Bireyin hayat aşamalarında kazandığı
deneyimler, onun ilgi ve kabiliyetlerini olgunlaştırırken, aynı zamanda benlik kavramını tanımasını da
kolaylaştırmaktadır (Taylor ve Giannantonio, 1990, s. 289).
Super’in kuramı “benlik kuramı” veya “rol kuramı” olarak da tanımlanan kavramsal bir modeldir (Yeşilyaprak,
1995, s. 46). Kariyer seçimine gelişimsel bir yaklaşım olan benlik kuramı, benliğin bireyin meslek seçimini
etkilediğini vurgular. Meslek, bireyin kendisini görmek ve yansıtmak istediği önemli bir alandır. Birey meslek
tercihini ifade ederken nasıl bir insan olduğunu da ortaya koymaktadır.
İnsan, hayatı boyunca çok çeşitli roller oynar. Gerçekleştirdiği başarılarını, başkalarının onu değerlendirmesini
ve iyi yaptığı şeyleri sürekli değerlendirir. Bu deneyimler biriktikçe, birey kendisinin neleri daha iyi yaptığı ve
hangi alanlarda başarılı olduğunu görme imkanına kavuşur. Yaşı ilerledikçe, kendisi hakkındaki yargıları
birleştirerek oldukça tutarlı bir benlik tasarımı oluşturur. Bütün davranışlar bu benlik tasarımına göre
şekillenir. Mesleki davranışları sırasında da benlik tasarımına uygun ve onunla tutarlı olanları seçer (Kuzgun,
1995, s. 101).
264