İş ve Meslek Danışmanlığı Eğitim Kitabına ... - Türkiye İş Kurumu

İnsanlar başarılarını iç sebeplere yükledikleri zaman başarı arzusu fazlalaşmakta, iş tatmini artmakta ve benlik
değeri yükselmektedir. Oysa kişiler başarısızlıklarını yeteneksizliklerine yüklediklerinde her şeyden
vazgeçmekte, ilerisi için düşük beklentiler geliştirmekte, özsaygı ve özgüvenleri azalmaktadır (Tevrüz vd.,
1999).
1.5. Algılama Hataları
İnsanların çevrelerindeki kişilerle etkileşim içerisinde iken sergiledikleri 4 temel eğilim; çeşitli zorluklara,
algısal sorunlara ve yanlış anlamalara neden olabilmektedir.
1.5.1. Stereotype (Kategorize etme)
Olumlu ya da olumsuz özellikleri, genel bir kategori ya da benzer özellikler doğrultusunda bir kişiye atfetme
eğilimidir. Söz konusu kişiye ait algı, bu kişinin bir birey olarak tanınmasından çok belli beklenen özellikleri
içermektedir. Bu nedenle bu eğilim bir tür tipleme ya da rol yapışması olarak tanımlanabilir.
Stereotyping, algılama ve diğer insanlar hakkında yargıda bulunma sürecini çok daha karmaşık verilerle
uğraşmak yerine basitleştirmeyi sağlamaktadır. Kategorizasyon, bir kişi ait olduğu düşünülen grup özellikleri
üzerinden değerlendirildiğinde ortaya çıkmaktadır. İnsanların benzer özelliklere sahip olmaları nedeniyle
gruplara dahil oldukları kabulü nedeniyle, kategorize etme eğilimi doğmaktadır. Buna bağlı olarak, tam
anlamıyla gerçeği bilmeden kişiler hakkında önyargıda bulunabilmekteyiz. Örneğin:
Milliyet açısından; “Almanlar düzenli ve çalışkandır.”
Meslek açısından; “Muhasebeciler sıkıcı insanlardır.”
Yaş açısından; “Gençlere güven olmaz.” ya da “Orta yaşın üzerindeki yetişkinler, yeni fikirleri dikkate almaktan
hoşlanmazlar.”
Fiziksel açıdan; “Kırmızı saçlı insanlar, coşkulu kişilerdir.
Cinsiyet açısından; “Kadınlar, aşırı duygusaldır.” “Tüm erkekler, önyargılıdır.”
Eğitim açısından; “Üniversite mezunları zekidirler.”
Sosyal açıdan: “İşsiz insanlar, tembeldirler.”
Kategorizasyon, çok sayıda bilgiyle baş etmemizi sağlaması bakımından yararlı ancak yanlış özelliklerin
atfedildiği durumlarda olumsuz sonuçlanabilecek bir süreçtir.
1.5.2. Hale etkisi
Bir kişiye ait algının tek bir olumlu ya da olumsuz özellik üzerinden formüle edilmesidir. Hale etkisi, tek bir
özelliğin referans alınması nedeniyle kişinin diğer özelliklerinin göz ardı edilmesi ya da algılanmamasına neden
olmaktadır. Hale etkisine örnek bazı durumlar aşağıdaki gibidir:
Bir işgören adayının zamanında randevusuna gelmesi, şık giyinmesi ve samimi davranması, seçme-yerleştirme
uzmanını etkileyebilir. Bunun sonucunda uzman, adayın teknik becerileri, nitelikleri ve deneyimini yeteri
kadar değerlendirmeyebilir.
İlk işinde iyi bir performans sergileyen yeni işe başlamış bir işgören, terfi uygun kişi olarak değerlendirilebilir.
Dakiklik ya da uyumluluk gibi tek bir özellik, tüm yetkinlik ve performans değerlemesi açısından işin niteliği ve
niceliği yerine temel kriter haline gelebilir.
1.5.3. Algısal savunma
Bireyin rahatsız edici ya da tehdit olarak algıladığı verilerden sakınması ya da göz ardı etmesi eğilimine algısal
savunma denir (Mullins, 1993). Bir başka tanımda ise bireyin algısal alışkanlıklarını değiştirmeye yönelik
gösterdiği direnç hali olarak ifade edilmektedir. İnsanlar bilgileri seçerken, kendi bakış açılarını destekleyen
bilgileri tercih etme ve karşıt görüşleri değerlendirmeme eğilimi taşımaktadırlar. Örneğin, bir yönetici
287