İş ve Meslek Danışmanlığı Eğitim Kitabına ... - Türkiye İş Kurumu

Kişiliği inceleyen psikolojik yaklaşımlar, odaklandıkları alanlar bakımından farklılıklar göstermektedir. Kişiliği
açıklama konusunda hiçbiri tek başına yeterli olmamakla birlikte, her biri kişiliğin önemli bir boyutunu doğru
şekilde ele alıp değerlendirmesinden dolayı önem taşımaktadır (Burger, 2006, s. 24-25). Kişilik kuramlarının
bireysel farklılıkları ele alış biçimleri aşağıda anlatılmaktadır:
Davranışçı yaklaşım: Davranışların oluşmasını, çevresel koşulların temel belirleyici olduğu
öğrenme süreci ile açıklamaktadır. Bireysel farklılık, kişilerin nasıl koşullandıkları ve ne tür
beklentilere sahip oldukları ile ilgilidir.
Psikanalitik yaklaşım: İnsanların davranışlarının kaynağını bilinçaltı olarak kabul etmekte ve
kişilik farklılıklarını bilinçaltı süreçlerin farklılığı ile açıklamaktadır.
Hümanistik yaklaşım: Kişilik farklılıklarını, kendini gerçekleştirme motivasyonu ve alınan
sorumluluklar ile açıklamaktadır.
Bilişsel yaklaşım: Bilgiyi elde etme ve işleme yöntemini, bireysel farklılıkların kaynağı olarak
görmektedir.
Ayırıcı özellik yaklaşımı: Her bireyin ayırt edici özelliklerden bir bölümünü taşıması nedeniyle
kişiliğin farklılaştığını savunmaktadır.
Biyolojik yaklaşım: Kalıtsal eğilimler ve fizyolojik farklılıkların, kişilik özellikleri üzerinde etkili
olduğunu ileri sürmektedir.
Depresyon örneği üzerinden farklı psikoloji kuramlarının kişilik özelliklerini ele alış biçimleri incelendiğinde
aşağıdaki sonuçlara ulaşılmaktadır:
Davranışçı yaklaşım: Davranışçı yaklaşıma göre, insanlar kontrol edemedikleri olumsuz
olayları deneyimledikçe depresyon ortaya çıkmaktadır. Bir başka deyişle kontrol edilemeyen
durumlar, kişinin kendini çaresiz hissetmesine, bir süre sonra bu çaresizliği kontrol edebileceği
durumlara da genellemesine neden olacaktır.
Psikanalitik yaklaşım: Freud’a göre, depresyon içe dönük bir öfkedir ve insanlar bilinçsiz bir
şekilde öfke duyguları yaşamaktadır. Özellikle toplumsal kurallar gereği öfke ve düşmanlık
duygularının dışa vurulması onaylanmadığı için süper-ego, ide baskı uygulamaktadır. Bunun
sonucunda kişi öfkesini farkında olmadan kendine yöneltir.
Hümanistik yaklaşım: Hümanistik kişilik kuramcılarına göre depresyonun nedeni kişinin
kendini hata ve eksikleri ile kabul etmemesi, kendine saygı duymaması ve kendini saygı
duyulması gereken bir kişi olarak algılamaması ile ilgilidir.
Bilişsel yaklaşım: Bilişsel yaklaşımcılar, kişinin olumsuz olayları kendi ile ilgili faktörlere
bağlamasının ve olayları en kötümser şekilde algılama eğiliminin depresyona neden olduğunu
savunmaktadırlar. Bazı kişilerin depresyona yatkın olmasının nedeni, önceki deneyimleri ile bir
tür depresyon şablonu oluşturmaları ve yeni durumları her seferinde bu şablon üzerinden
değerlendirmeleri ile ilgilidir. Yani bu yeni insanlar, yeni mekanlar bu kişilere rahatlıkla kötü
anılarını hatırlatabilir.
Ayırıcı özellik yaklaşım: Bu yaklaşıma göre belli birtakım özelliklere sahip olmak, kişileri
depresyona yatkın hale getirmektedir. Ayırt edici yaklaşım, kişiliği kararlı özellikler üzerinden
tanımlamaları nedeniyle bir kişinin genel duygu durumunun, gelecekteki duygu durumu ile
benzerlik göstereceğini savunmaktadır.
Biyolojik yaklaşım: Depresyona yatkınlığın genetik olduğu ve zor durumlarda bu tür bir eğilim
taşıyan kişilerin daha çabuk ve sık depresyona girdiği ileri sürülmektedir.
327