İş ve Meslek Danışmanlığı Eğitim Kitabına ... - Türkiye İş Kurumu

Zil sesi sürekli verilip et verilmezse zile verilen tepki azalır ya da ortadan kalkar.Bir diğer durumda ise zil
sesi kullanmadan yiyecek verilmeye başladığında, bir süre sonra zil sesi salya salgılamada etkili
olmayacaktır.
Kendiliğinden Geri Gelme: Sönme gerçekleştikten sonra şartsız uyarıcı ve şartlı uyarıcının birkaç kez
birlikte verilmesi durumunda, şartlı tepkinin yeniden ortaya çıkmasıdır.
Genelleme: Organizmanın şartlı uyarıcıya benzeyen başka uyarıcılara da tepki vermesidir. Bir köpek
tarafından ısırılan bir çocuğun tüm köpeklerden korkmaya başlaması, Pavlov deneyinde köpeğin zil sesine
benzeyen başka seslere de tepki göstermesi verilebilecek örnekler arasındadır.
Ayırt etme: Organizmanın sadece şartlı bir uyarıcıya tepki vermesidir. Genel olarak önce genelleme sonra
ayırt etme ortaya çıkmaktadır. Organizma birbirine çok benzer uyarıcıları birbirinden ayırt ederek, sadece
koşullandırıldığı uyarıcıya tepki göstermeye başlamaktadır. Örneğin, 80 desibel sese şartlandırılan köpek,
ilk etapta genelleme yaparak 70 desibele de tepki gösterecektir. Ancak 70 desibellik ses sonrası şartsız
uyaranın verilmemesi sonucu 80 desibel ile 70 desibeli ayırt etmeye başlayacaktır.
Üst düzey koşullanma: Belli bir hiyerarşi dahilinde şartlı uyarıcı ile şartsız uyarıcı arasına yeni uyarıcıların
eklenmesidir.
Gölgeleme: Klasik şartlanma sürecinde iki nötr uyarıcı aynı süreç içerisinde verilirse; ama içlerinden biri
daha dikkat çekiciyse dikkat çekici olan diğerini gölgede bırakmaktadır. Zayıf bir zil sesi ile güçlü ışık
verildiği durumda ışık zil sesini gölgeler.
Öğrenilmiş çaresizlik: Organizma bir problem durumunda tüm çabalarının ve denemelerinin etkisiz
kaldığını görerek durumu kabullenir ve yeni çözüm yolları aramaktan vazgeçer. Organizma ne kadar çaba
harcarsa harcasın, durumu değiştiremeyeceğini öğrenerek, pasif kalır ve bu pasifliği de istenmeyen tüm
durumlara geneller. Bu şekilde organizmanın çaresizliği klasik şartlanma yoluyla öğrenmesi öğrenilmiş
çaresizlik olarak adlandırılmaktadır. Örneğin, bir zeminden elektrik verilen bir düzeneğe konulan köpeğin,
atlayıp kaçması önlenir. Köpek birçok denemeden sonra kaçamayacağını anlar. Daha sonra engel
kaldırılmasına rağmen köpek kaçma girişiminde bile bulunmaz.
3.1.1.2. Klasik şartlanma yoluyla öğrenilen davranışları ortadan kaldırma
Alışma (Eşik): Organizma şartlı tepkiyi ortaya çıkaran şartlı uyarıcıyla sürekli karşılaştıkça, bir süre sonra
şartlı tepkiyi göstermeyi bırakmaktadır. Bunun sebebi uyarıcının şiddetinde ve özelliğinde bir değişiklik
olmaması durumunda uyarıcı ile sürekli karşılaşan organizmanın duyarlılığını kaybetmesidir. Örneğin, topluluk
karşısında konuşamayan bir çalışanın, önce takım arkadaşına, sonra aynı departmandaki çalışanlara ve
devamında şirket toplantılarında görüşlerini açıklama fırsatı verilmesidir.
Sönmeyi Bekleme: Davranışlar birincil pekiştireç olan şartsız uyarıcının ya da şartlı uyarının verilmesi
bırakıldığında ortadan kalkmakta ve sönme gerçekleşmektedir.
Karşıt Koşullama: İstenmeyen bir davranışa neden olan uyarıcıları, bu davranışla uyuşmayan davranışlara
koşullayarak, şartlı uyarıcının zayıflatılması ve şartlı tepkinin tersi olan davranışın ortaya çıkarılmasıdır.
Özellikle istenmeyen alışkanlıkların ortadan kaldırılmasında yararlanılmaktadır. Örneğin alkol bağımlısı bir
kişiye alkol ile birlikte kendisini kötü hissetmesine neden olacak bir ilaç verilir. Kişi kendisini iyi hissetmek için
alkol alma yerine alkol almama davranışına koşullandırılmış olmaktadır.
Sistematik Duyarsızlaştırma: Duyarsızlaştırma, yapılan aşamalı etkinlikler ile organizmanın olumsuz bir
uyaran ile karşılaşması sonucunda, giderek o uyarana tepkide bulunmamasıdır. Örneğin, köpekten korkan bir
çocuğa, önce oyuncak bir köpek almak, köpekle oynayan çocukları izletmektir.
339