‹çindekiler - Anadolu Üniversitesi

10 Bitki Kimyas› ve Analiz YöntemleriSIRA S‹ZDEDÜfiÜNEL‹MSORUF‹TOK‹MYA VE B‹YOSENTEZBitkisel kökenli do¤al maddelerden olan sekonder metabolitler do¤adaki ifllev veözelliklerinden dolay› araflt›rmalarda önemli bir yer tutar. Sekonder metabolitlerinözel izlenme yöntemleri (iflaretleme, teflhis ve tayin vb.) ile bitkideki do¤al sentezyollar›, bu yollar› etkileyen parametreler, oluflan metabolitler vb. veriler do¤a veyaflam bilimi uygulamalar›na önemli katk›s› vard›r. Örne¤in, biyolojik aktiveye sahipsekonder metabolitlerin yap›s› enzim inhibisyonu ile de¤ifltirilebilir. Organizmayafarkl› substratlar›n verilmesiyle do¤al olarak sentezlenemeyen yeni sekondermetabolitlerin üretimi sa¤lanabilir ya da genetik müdahaleler ile biyosentez yollar›de¤ifltirilebilir. Böylece metabolitlerin ifllev ve özellikleri ile ilgili bilgiler eldeedilebilir. Ayr›ca kemotaksonomik (=organizmalar›n kimyasal bilefliklerine göre s›-n›fland›r›lmas›) çal›flmalarda biyosentez yollar› ve karakteristik sekonder metabolitlerönem tafl›maktad›r.Bitkilerde biyosentezi etkileyen faktörler:• Bitkinin fizyolojik özellikleri (geneti¤i, yafl›, çiçeklenme dönemi vb.),• Bitkinin ekolojik ve çevresel özellikleri (yetiflti¤i co¤rafya, toprak, iklim, suve nem, günefl, s›cakl›k vb.),• Bitkide stres, enfeksiyon, radyasyon, kimyasal etkileflim vb. d›fl etkenler,fleklinde s›ralanabilir.Günümüzde 1.000 civar›nda primer metabolit (primer metabolitler ile ilgili dahadetayl› bilgi için 2. Ünite’ye bak›n›z) tan›mlanm›fl olmas›na ra¤men, kimyasalyap› zenginli¤ine ve çeflitlili¤ine sahip sekonder metabolit say›s› 215.000’i aflm›flolup, her gün yeni do¤al maddeler keflfedilmektedir. fiekil 1.9’da, genel olarak bitkihücresinde biyosentez reaksiyonlar› sonucu elde edilen sekonder metabolitmadde gruplar› flematik olarak göstermektedir (Sekonder metabolitler ile ilgili dahadetayl› bilgi için 3. Ünite’ye bak›n›z). Gerçeklefltirilen biyosentez çal›flmalar› sonucuyeni do¤al maddelerle birlikte yeni metabolik yollar bulunmaktad›r. Örne-¤in, terpen sentezinde özellikle baz› mikroorganizmalarda gerçekleflen yeni keflfedilmifldeoksi ksiluloz (DOX/ di¤er ad›yla: MEP= metil eritritol fosfat) yolu, tümcanl›larda gerçekleflen mevalonik asit/ mevalonata (MVA) alternatif bir biyosentezyolu olarak ortaya konmufltur.Sekonder metabolitlerin do¤adaki ifllevleri, biyokimyasal çal›flmalar yan›ndaSIRA S‹ZDEmoleküler, ekolojik ve sistematik araflt›rmalar ile birlikte de¤erlendirilmektedir.Örnek olarak çeflitli türlerde üretilen sekonder metabolit gruplar›ndan terpen, alkaloit,flavonoi, DÜfiÜNEL‹M saponin, lektin, peptit vb. do¤al maddelerin ilgili canl›larda depove tafl›ma maddesi, savunma, iletiflim, üreme/ço¤alma gibi özellikler ve fonksiyonlargösterdi¤i bildirilmifltir. Sekonder metabolitler koku, tat, renk vb. özellikleriile dikkatSORUçekmektedirler.D‹KKATSavunma için D‹KKAT örnek! Fitoaleksin: Yunancada phyton: bitki; alexein: koruyucu kelimelerininbirlefliminden ç›kan ve organizman›n çevresel bir stres sonras›nda (Örn. MikrobiyalSIRA S‹ZDEenfeksiyon) SIRA salg›lad›¤› S‹ZDE savunma fitokimyasallar› olarak sekonder metabolitler aras›ndayer almaktad›r. Bitkilerde bu tip maddeler terpen, alkaloit, glikosteroit gibi çok çeflitli yap›lardaolabilirler; resveratrol (Vitis vinifera L., üzüm), kapsidiol (Capsicum annuumAMAÇLARIMIZ L., ac› biberde), allisin ve aliksin (Allium sativum L., sar›msak) vb. AMAÇLARIMIZK ‹ T A PK ‹ T A PTELEV‹ZYONTELEV‹ZYON‹NTERNET‹NTERNET