‹çindekiler - Anadolu Üniversitesi

60 Bitki Kimyas› ve Analiz Yöntemlerifamilyalar›nda bulunurlar. Triterpenik sapogeninlerin ço¤u pentasikliktir (befl halkal›).Bu yap›ya fleker ve üronik asit ya da her ikisi birden ba¤l› halde bulunur.Primula-saponin = (L-ramnoz) - (D-gl, gl, ga)-D-glikuronik asit-O-3-primulageninGlisirrizik asit = D-glikuronik asit-D-glikuronik asit-O-3-glisirretinik asitTriterpenik saponinlerin yap›s› β-amirin, α-amirin ve lupeol olmak üzere 3 haldebulunabilir. ‹lgili triterpenik asitler 4, 17, 20 no’lu karbonlara ba¤l› metil grubununkarboksil grubu ile yer de¤ifltirmesi sonucu oluflur. Triterpenik saponinler bulunduklar›bitkilerde bol olarak bulunurlar. Primula kökünde % 5-10, meyan kökünde% 2-12, Quillaia kabu¤unda % 10, Atkestanesi tohumunda % 13 oran›ndabulunur. Ço¤u bitkilerde birden fazla saponin bulundu¤u için saflaflt›rma zordur.Örne¤in; Aesculus hippocastanum (Atkestanesi) da Essigenin aglikonu ve 2 glikoz,1 glukuranik asit ve 1 tiglik asitten oluflan Essin gibi.Bitkilerdeki Rolleri: Saponinlerin di¤er maddeler gibi bitki hayat›nda önemlirolleri vard›r. Kan› hemoliz etme özellikleri hücre fizyolojisindeki önemini göstermektedir.Canl› hücrelerde saponinlerin kolesterol üzerine ba¤ kurucu, bloke edicietkisi oldu¤u san›lmaktad›r. Fosfolipidlerin (Lesitinler) de¤iflimi üzerinde etkigöstermektedirler. Onlarla kat›lma bileflikleri olufltururlar. Bitki metabolizmas›ndabafll›ca yer alanlar steroidal yap›da olanlard›r. Baz› araflt›rmac›lar bitkilerde fitoserinlerinve baz› vitaminlerin biyosentezinde steroidal saponinlerin yer ald›¤›n› belirtmifllerdir.Baz› teorilere göre bitkilerde saponin oluflmas›n›n nedenleri: flekerbloke edilmesi, rezerv kayna¤› olarak ya da bitki için zararl› maddelerin biriktirilmesiamac›yla oldu¤u belirtilmifltir. Bitkilerde vejetasyon döneminde saponin miktar›ndade¤ifliklik saptanm›fl, böylece saponinlerin bitki metabolizmas›na ifltirak ettiklerianlafl›lm›flt›r.Farmakolojik Etkileri: Saponinlerin ço¤u kan zehiridir. Özellikle so¤uk kanl›hayvanlara (bal›klara) toksik etki gösterir. Kolesterol ya da lesitin ile birleflerek alyuvarçeperini hemoglobine geçirgen hale getirirler. Bu etkilerden dolay› halk aras›ndabal›k zehiri olarak kullan›l›rlar. Bu etki insanda a¤›z yolundan görülmez. Çünkübüyük moleküllü bilefliklerdir ve barsaktan resorbe olmazlar. Ancak intestinalkanalda bulunan asit, mikroorganizmalar, β-gikozidaz gibi enzimler yard›m›yla hidrolizolurlar. Hidroliz sonucu oluflan aglikon ve türevlerinin çok az bir k›sm› vücuttaraf›ndan absorbe edilmektedir. Genellikle sulu çözeltileri kan› hemoliz etti¤i halde,hemoliz yapma özelli¤i olmayan hatta hemolizi önleyen saponinler de bulunmaktad›r.Saponinler mukoz membran› irite ederler. Yap›lar›nda bir hidrofilik, birde hidrofobik grup içerdiklerinden yüzey gerilimini azalt›c› etki gösterirler. Bu özelliklerindendolay› emülsiyon stabilizatörü, köpük yap›c› ajan, ›slat›c› toz ve deterjanolarak kullan›l›rlar. Büyük miktardaki gazlar› absorblay›c› özelliktedirler (CO 2 ).Sanayide önemli kullan›m alan› vard›r. Baz› saponin tafl›yan bitkiler yöresel olarakkullan›lmaktad›rlar. Dahilen refleks yoluyla bronfl ifrazat›n› ço¤alt›rlar. Steroidalsaponinler seks hormonlar› ve kortizona benzer yap›da olduklar›ndan bu hormonlar›nve baz› kontraseptiflerin yar› sentezinde kullan›lmaktad›rlar.Gliko AlkaloitlerHidroliz edildiklerinde fleker ve azot tafl›yan steroit yap›da aglikon veren bilefliklerdir.fieker olarak 3 pozisyonunda 1-4 monosakkarit (glikoz, galaktoz, ramnoz,ksiloz) tafl›rlar. Solanaceae ve Liliaceae familyalar›na ba¤l› baz› türler bu tip bileflikleritafl›maktad›rlar.