woorden, waarden en de evolutie van gedrag - VU-DARE Home

weinig biologische begrippen. Sociobiologen hebben daarom
een wat technischer begripsapparaat uitgewerkt. En de vraag
is nu of we de conclusie van de vorige paragraaf in sociobiologische
termen kunnen vertalen. Voor we die vraag kunnen
beantwoorden zullen we dat begripsapparaat nauwkeurig
moeten bezien.
De dieren die ik hierboven aardig noemde noemen sociobiologen
‘altruïstisch’. Dit woord is ontleend aan de vaktaal
van de menswetenschappen. ‘Altruïsme’ (letterlijk: gerichtheid
op de ander) heeft in de sociale wetenschappen en de
ethiek een heel specifieke betekenis: een altruïst is iemand
die iets doet met de bedoeling, de intentie, iemand anders
terwille te zijn. Nu denken biologen niet allemaal hetzelfde
over de vraag of het mogelijk is op een betekenisvolle manier
over ‘intenties’ en ‘bedoelingen’ te praten. * En niet alleen
biologen hebben het daar moeilijk mee, ook in de psychologie
staat het gebruik van zulke begrippen ter discussie. Een
simpele en effectieve manier om niet door zulke problemen te
worden geplaagd is ze eenvoudigweg te omzeilen. Om die
* Er zijn ethologen die intenties opvatten als interne representaties van
een nagestreefde toestand (Van Hooff, persoonlijke mededeling).
Intentioneel gedrag is dan gedrag dat erop gericht is om de wereld
zodanig te beïnvloeden dat er een toestand ontstaat die overeenkomt
met die interne voorstelling. Een organisme dat daarmee bezig is zal
steeds opnieuw nagaan in hoeverre de overeenkomst is gerealiseerd,
en zijn gedrag aanpassen aan de aard en de richting van het
waargenomen verschil. Zo’n benadering roept een aantal vragen op. In
hoeverre draagt het postuleren van een ‘bedoe-ling’ bij aan ons begrip
van het gedrag van een organisme? Creëer je daarmee geen
inhoudsloze categorieën (zoiets als het ‘instinct’, waar de meeste
ethologen om die reden niet meer over spreken)? In hoeverre sluit
deze interpretatie van ‘intentie’ aan bij onze alledaagse interpretatie, of
bij die waar bijvoorbeeld sommige ethici vanuit gaan? Deze en
soortgelijke vragen zijn onderwerp van een uitgebreid en voorlopig
onbeslist debat waarbij zeer veel verschillende wetenschappen in het
geding zijn (zie bijvoorbeeld Toates 1986, Churchland 1986, Van der
Steen en Thung 1988).
92