Pokaż treść!

290 Z NIEDRUKOWANEJ KORESPONDENCJI
dr. Wrońskiego, który jest, jak to widać z listu, umierający albo przynajmniej
bardzo chory. O sobie pisać mi się nie chce, gdyż nic dobrego nie
mam do napisania. Znowu choroba zmieniła charakter i teraz przeważnie
na kiszki chory jestem ; — wszystko to jest smutne, nudne i odrażające.
I tom Dębiny wyjdzie zapewne w m arcu niezależnie od dalszych części,
będzie miał około 500 str., ale jest książką tak dziwną, że nie wiem, czego
się m am po niej spodziewać. Osobiście widzę postęp artystyczny od czasu
Płomieni, ale postęp niekoniecznie w popularnym kierunku, powieść nie jest
„sympatyczną” ...
...Męka niewypowiedzianości zaczyna mię już doprowadzać do rozpaczy.
Sam już nie umiem rozróżniać pomiędzy myślami, które wydają mi się
ogólnie znanymi, ponieważ ja się z nimi przez długie obcowanie oswoiłem
-— a myślami istotnie mającym i obieg. Brak wszelkiej szlachetnie i rozlegle
myślącej krytyki, krytyka, która poprzestaje na uszczypliwościach lub nawet
na przypadkowych nie związanych z m oją pracą rzeczywistą pochwałach,
przyczyniają się do poczucia osamotnienia. Ostatnio zatrułem się kilkoma
notatkam i Irzykowskiego. O ile tyczą one moich prac, są one prowokacją
i chęcią zirytowania mnie, ale Irzykowski nawet nie zdaje sobie sprawy
z zagadnień, jakie porusza, nie jest przygotowany do obrony swego stanowiska,
którego właściwie nie zna i gdybym m u chciał poważnie powiedzieć,
zrobić bym m usiał raz na zawsze krzywdę.
...Pisze on, że „historia sama się robi”—to jako krytyka dzisiejszych naszych
usiłowań rozbudzenia dziejowej świadomości w narodzie. Przecież już trzeba
być ślepym, aby nie widzieć potężnych organów celowej i konsekwentnej woli,
robiącej historię przeciwko Polakom. Sam umysł Irzykowskiego jest pośrednim
wynikiem działania tych sił. Niezależnie od tych sił celowo wrogich, wszystkie
inne konstruktywne siły ludzkości działają tak, jakby Polaków nie było, nie
liczą się z nimi, wytwarzają nastroje i usposobienia, systemy wartości i działania,
m ające za jedną z cech to, że my nie wchodzimy tu wcale w rachubę,
o ile więc m y nie tworzymy przynajm niej sami dla siebie świadomości h i­
storycznej, przyjmujemy stan rzeczy, wykluczający nas, dążący do wyeliminowania
nas i to uważamy za normę, za samą rzeczywistość, można się
otruć tymi myślami i brakiem sił własnych. Niech Bóg wybaczy tym, co
mnie zamordowali. Zdrowie znika tak strasznie, znika wszelka siła, wszelka
chęć i zdolność życia: wszystko stało się dla mnie m urem i wykonywaniem
obowiązku, a przecież nie ustąpię póki zostanie choć trochę siły, będę się
jak skąpiec zużywał, by wykonać jaknajwięcej z tego, co widzę ponad sobą,
a widzę dzisiaj właśnie jasno i wyraźnie. O Boże, Boże — gdyby mieć
lat. 25 po raz drugi, jeszcze raz 5 lat życia, tylko 5.
Nawet w tych warunkach — liczę, że za 5 lat będę znał wszystkie klasyczne
dzieła (w oryginałach) poezji i historii europejskiej od X V wieku aż
do naszej chwili, że będę znał zasadnicze dzieła i pomniki myśli religijnej
ludzkości i najważniejsze pisma z czasu poprzedzającego wiek X V I. W tedy
mógłbym pisać — trochę o umyśle europejskim nie in abstracto, ale w myśl
moich metod. D o tego czasu muszę robić prace cząstkowe, muszę starać się
produkować dużo beletrystyki. Zresztą wierzę, że gdy dojdę do ostatecznego
wżycia się w światopogląd własny, gdy zżyję się z nim, zacznę pisać d ramaty.