Pokaż treść!

SPRAW O ZD ANIA 329
d la stu d iów nad dziejam i porozbiorow ym i pow ażn e znaczenie. P o p ierw sze w szelkie
publik acje źródłow e u ła tw ia ją kontrolę
n a d ogłaszanym i studiam i m onograficznym
i i przez, to podnoszą pośrednio ich poziom . P o drugie d la poznania przeszłości
sam a lektura opracow ań n ig d y n ie w ystarczy — n aw et dla n ie historyków , dla osób
prow adzących tylko „am atorskie" p ow ażn iejsze stu d ia historyczne nic n ie zastąpi
bezpośredniego kontaktu ze źródłam i, n ic tak n ie w p row ad zi w atm osferę epoki. N ie
trzeba dod aw ać, że d la bad aczy h istorii p olsk iej X I X w . W y d a w n ictw o będzie n ie ­
ocen ion ą pom ocą. W jakim jed nak stopniu u w oln i ich od poszukiw ań archiw alnych
nad d ziejam i d yp lom acji p ow stań czej, n ie m ożna teraz stw ierdzić. N ie w iadom o b o ­
w iem , co będą zaw ierać następ n e (czy n astęp n y tylko) tom y.
P rzedm ow a redaktora n ie in form u je nas, n iestety, o zam ierzonym p lan ie w y d a w ­
nictw a. N a in n ym m iejscu fa ch o w i recenzenci p o sta w ili stronie tech n iczn ej ed ytorskiej
tego d zieła szereg zarzutów *).
W yb orn y znaw ca d ziejó w m ięd zyn arod ow ych p ow stan ia, dr. H en ryk W ereszycki,
skrytykow ał układ aktów , n ied ostateczn y aparat od syłaczy, ogran iczen ie do la t 1863—
1864, k ied y w ła śc iw ie spraw a p olska sta ła się d la d y p lom acji aktualna już w 1861,
od pierw szych m a n ifesta cji w arszaw skich. Słu szn ie w reszcie p od n iósł, że u k ład I to ­
m u sugeruje przekonanie iż naczeln ym ośrodkiem ów czesn ej d yp lom acji polskiej
b y ł W arszaw ski R ząd N a rod ow y, k ied y w rzeczyw istości g łó w n y jej sztab m ieścił się
w H o telu L am bert, paryskiej sied zib ie C zartoryskich.
N ie tu m iejsce w chodzić w bardzo sp ecjaln e za gad n ien ia techniki ed ytorsk iej, trzeb
a jed nak zaznaczyć, że istotn ie u k ład aktów jest w W ydaw nictw ie nie bardzo fortunny.
J eżeli już n ie ch ciał redaktor przyjąć p rostego układu chron ologiczn ego —
zdaniem p iszącego n a jlepszego — to w każdym razie n ie n ależa ło iść za kryterium
form alnym i rozw ijać I tom u na ogóln e deklaracje, okólniki, pism a
d o W ł. C zartoryskiego
i p ism a o d n iego do W arszaw y. Z aop atrzen ie aktów w kom entarze w y ­
daw cy też n ie zostało przeprow adzone konsekw entnie. W niektórych m iejscach w y ­
daw ca prostuje b łęd n e in form acje źródła, o d syła do literatu ry przedm iotu i t. d„
w innych nie. Brak poza tym chociażby najkrótszych, jed n ow ierszow ych inform acyj
biograficznych o lu d ziach w ystęp u jących w korespondencji. A w ie le jest tam nazw isk
naw et d la sp ecjalistów n ic n ie m ów iących.
P odn ieść zresztą trzeba, że w y d a w cy — I tom p rzygotow ali do druku redaktor ca ­
łości doc. A d am L ew ak i dr. W a len ty n a Rudzka — w y k on ali sw ą pracę z w ielk ą
starannością i n aw et pew nym pietyzm em . U stęp y podane w o rygin ale szyfrem są
rozw iązane; strona graficzn a bez zarzutu. S zczegółow y skorow idz osób, m iejsc i rzeczy
oraz tablica treści p oszczególn ych aktów d o p ełn ia ją całości.
N a str. 352 m ow a o p rzyw ód cy rum uńskiego stron n ictw a n arod ow ego C am pineanu;
w y d a w cy zaopatrzyli to nazw isko znakiem zapytania. R zeczyw iście, jest to n ie w ą tp liw
ie kryptonim . S łyn ny C am pineanu daw no już zeszedł z w id o w n i p olitycznej. T u taj
m ow a zapew ne o ks. ło n G hica, gorącym p rzyjacielu P olsk i jeszcze od la t czterd ziestych.
Przez n ied op atrzen ie zapew ne p od an y (N r 28, str. 367) jest raport W ła d . C zarto-
1) W ereszycki H enryk. W ydaw nictw a źródeł do historii dyplom atycznej powstania.
P rzegl. H istoryczn y, 1938, X X X I V , 467— 478; idem. rec. w K w artalniku
H istorycznym 1938, zesz. 3, 501— 507; W ięckow ska H elen a, N owe materiały
do dziejów powstania styczniowego. Przeg. W sp ółczesn y, 1938, październik, 140— 3.
— W yd a w ca rep lik ow ał w K w artalniku H istor. 1938, zesz. 4.