Pokaż treść!

324 SPRAW O ZDANIA
K O STO ŁO W SK I E R A Z M — Studia nad kwestią włościańską w lalach 1846 —
1864. Z szczególnym uwzględnieniem literatury politycznej. Z przedmową prof. Prane.
Bujaka. Lw ów 1938.
P olsk a nauka h istoryczn a za g a d n ien ie stosunków społeczno-gospodarczych w cgóle,
a spraw y w łościańsk iej w szczególn ości, traktow ała praw ie zaw sze po m acoszem u zazw
yczaj n a m argin iesie spraw p olitycznych. W ostatnich czasach nastąpił p ew ien
zw rot n a lep sze w tej d zied zin ie (badania prof. W ła d y sła w a G rabskiego, sz k ó ł/ prof.
B u jak a w e L w o w ie, w y d a w n ictw a Instytutu P uław sk iego, p ow stan ie Instytutu b ad a­
n ia kultury w si w W arszaw ie), tym n iem n iej p ogląd y nasze na spraw ę chłopów
w p rzeszłości w p ew n ych p rzyn ajm n iej okresach są bardzo pow ierzchow ne, niek ied y
w ręcz ten d en cyjn e. N a jw ię c e j zastrzeżeń i n iejasn ości zaw iera w iek X I X — tak
b ogaty w zdarzenia p olity czne i gospodarcze, przynoszące w sw ej konsekw encji całk
o w ity przew rót w stosunkach w iejsk ich . T u tkw i gen eza w szystkich ruchów lu d o­
w ych i bez dok ładn ego zbad an ia tych czasów n ie podobna zrozum ieć w si obecnej.
D otych czasow e opracow ania naukow e, dotyczące k w estii w łościańsk iej,
oparta na
źródłach drukow anych, p isan e n iek ied y z pew nym celem doraźnym , n ie d aw ały p ew ­
n eg o obrazu zagad n ien ia. Z ostało ono zw ężone do problem u pod d aństw a i pańszczyzny,
p om in ięto m ilczen iem n ad zw yczaj d rażliw ą kw estię agrarną, za gad n ien ie oporu
ch łop ów przeciw ko dw orom , spraw ę przym usu prop in acyjn ego, traktow ano bardzo
pob ieżn ie k w estię w spóln ot, m ałorolnych i bezrolnych. T e dw a zasadnicze problem y:
pod d aństw o i pańszczyzna, rozpatryw ane w św ietle literatu ry p olityczn ej, dom inują
w pracach W . A . M a ciejow sk iego, W . P rzyborow skiego, W ł. G rabskiego, Z . K edro-
n io w ej, B. L im an ow sk iego, A . Ś w iętoch ow sk iego itp. D op iero m onografie, jakie w y ­
sz ły
ostatn io, H . G rynw assera i M . M eloch a, u siłu ją pchnąć badan'a nad spraw ą
w łościańsk ą n a w ła ściw ą drogę. O parte na źródłach archiw alnych, uzupełnione lite ­
raturą, ukazują nam w ieś zu p ełn ie now ą: w ieś, p ełn ą pragnień i nadziei, w zlotów
i upadków , cierp ień i w alk i — n iew ą tp liw ie bliższą rzeczyw istości, n iż daw ne pojęcie
w si spokojnej i zrezygnow anej. M a ją ce się ukazać w krótce n ow e opracow ania p rzyn
io są n iech yb n ie dalsze w y św ietlen ia i odkrycia.
Praca E. K ostołow sk iego, m ło d ego historyk a lw ow skiego, ukazuje spraw ą w łościań ­
ską w przełom ow ym okresie X I X w ieku — w latach 1846— 64. Okres ten jest nie
tylko b o gaty w w yp ad k i p olity czne (trzy p ow stan ia 1846, 1848, 1864) i gospodarcze
(rozw ój kom unikacji, przem ysłu), ale także w w ielk ie zdarzenia natury społecznej.
W ów czas to n astęp u je reform a agrarna w zaborze austriackim (1848), dokończenie
reform y w W . Ks. P oznańskim (1848), zn iesienie pod d aństw a na ziem iach litew sk o-
ruskich (1861), reform y W ielo p o lsk ieg o (1861-62), w reszcie uw łaszczanie w K rólestw ie
(1864). U p a d a ostatecznie d aw n y porządek stan ow y, w y siłk i n iep od ległościow e n iszczą
ek onom icznie przodującą w arstw ę ziem iańską, ogran iczają jej w p ły w y n a rządy,
w yrad za się w alka o faktyczn e rów noupraw nienie, na w id o w n ię d ziejow ą wkracza
n ieśm iało, p ow oli, ale coraz siln iej stan czw arty — chłopi.
O bszerna ta m onografia, oparta w yłą czn ie o źródła drukow ane, a w ięc idąca po
lin ii d aw n iejszych badań, ukazuje nam p oglą d y i zapatryw ania odgórnych w arstw
naszego sp ołeczeń stw a (m agnatów , szlachty, in telig en cji) na spraw ę w si i ziem i
w p ow yższym okresie. Składa się o n a z w stęp u i 7 rozdziałów . P racę poprzedza przedm
ow a prof. B ujaka, w której na p lan pierw szy w y b ija się teza, u w yd atn iająca sła ­
bość naszych poczynań n iep o d ległościow ych , nieopartych na m ocnej p odstaw ie pracy
organ iczn ej, co z k olei w y n ik ało z n asta w ien ia p sychicznego szlachty, „przyzw yczajo
n e j od tylu w iek ów żyć z ek sp loatacji pod d anej ludności, a w ięc przyw ykł :j do
ro li konsum enta, a n ie w ytw órcy dóbr gospodarczych i kulturalnych". D la szlachty